มหากัจจายนไวยากรณ์_๘. อุณาทิกัปป์

๘. อุณาทิกปฺป

ฉฏฺฐกณฺฑ

๖๒๔, ๕๖๓. กตฺตริ กิตฺ.

กตฺตุอิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ กิตฺ ปจฺจยา โหนฺติ.

การุ, การุโก, การโก, ปาจโก, กตฺตา, ชนิตา, ปจิตา, เนตา.

๖๒๕, ๖๐๕. ภาวกมฺเมสุ กิจฺจ กฺต ขตฺถา.

ภาวกมฺมอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ กิจฺจ กฺต ขตฺถอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.

อุปสมฺปาเทตพฺพํ อุปสมฺปาทนียํ ภวตา, สยิตพฺพํ ภวตา, กตฺตพฺพํ ภวตา, โภตฺตพฺโพ โอทโน ภวตา, อสิตพฺพํ โภชนํ ภวตา, อสิตํ ภวตา, สยิตํ ภวตา, ปจิตํ ภวตา, อสิตํ อสนํ ภวตา, สยิตํ สยนํ ภวตา, ปจิโต โอทโน ภวตา, กิญฺจิสฺสโย, อีสสฺสโย, ทุสฺสโย, สุสฺสโย ภวตา.

๖๒๖, ๖๓๔. กมฺมนิ ทุติยายํ กฺโต.

กมฺมนิ อิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ ทุติยายํ วิภตฺติยํ กตฺตริ กฺตปจฺจโย โหติ.

ทานํ ทินฺโน เทวทตฺโต, สีลํ รกฺขิโต เทวทตฺโต, ภตฺตํ ภุตฺโต เทวทตฺโต, ครุํ อุปาสิโต เทวทตฺโต.

๖๒๗, ๖๕๒. ขฺยาทีหิ มนฺ ม จ โต วา.

ขิ ภี สุ รุ หุ วา ธู หิ ลู ปี อทอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ มนฺ ปจฺจโย โหติ, มสฺส จ โต โหติ วา.

ขียนฺติ อุปทฺทวา เอตฺถาติ เขโม, ภายิตพฺโพติ เภโม, ภายนฺติ เอตสฺมาติ วา เภโม, รํสิโย อภิสฺสเวตีติ โสโม, รวติ คจฺฉตีติ โรโม, หุวติ ชุหฺวติ เอเตนาติ โหโม, ปฏิโลมวเสน วาติ คจฺฉตีติ วาโม, ลามกวเสน วาติ คจฺฉติ ปวตฺตตีติ วา วาโม, ธุนาติ กมฺปตีติ ธูโม, เสฏฺฐภาเวน หิโนติ ปวตฺตติ จิตฺตํ เอตสฺมินฺติ เหโม, ลุนิตพฺโพติ โลโม, มํสจมฺมานิ ลุนาติ ฉินฺทตีติ วา โลโม, ปิยนํ เปโม, ปิยายิตพฺโพติ วา เปโม, สุขทุกฺขํ อทติ ภกฺขตีติ อตฺตา, ชาติชรามรณาทีหิ อทียเต ภกฺขียเตติ วา อตฺตา, อาตุมา.

๖๒๘, ๖๕๓. สมาทีหิ ถ มา.

สมุ ทมุ ทร รห ทุ หิ สิ ภี ทา ยา สา ฐาภสอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ถ ม ปจฺจยา โหนฺติ.

สเมตีติ สมโถ, ทมตีติ ทมโถ, ทมนํ วา ทมโถ, ทมิตพฺโพติ วา ทมโถ, ทรตีติ ทรโถ, ชิณฺณภาวํ รหิสฺสติ คณฺหิสฺสตีติ รโถ, ทพฺพสมฺภาเร รหติ คณฺหาตีติ วา รโถ, ทวติ คจฺฉตีติ ทุโม, ทวติ วุทฺธิ วิรุฬฺหิ คจฺฉติ ปวตฺตตีติ อุทฺธํ วา ทุโม, ปถวีปพฺพตาทีสุ คจฺฉติ ปตตีติ หิโม, กมฺมวาจาย พนฺธติ เอตฺถาติ สีมา. พนฺธิตพฺพาติ วา สีมา. ภายนฺติ เอตสฺมาติ ภีโม, สตฺเต อวขณฺเฑนฺติ นิวาเรนฺติ เอเตนาติ ทาโม, มูสิกาทีหิ ขาทียติ อวขณฺฑียตีติ วา ทาโม, ยาติ คจฺฉตีติ ยาโม, ปเรสํ จิตฺตํ คณฺหิตุํ สมตฺเถตีติ สาโม, ติฏฺฐนฺติ เอเตนาติ ถาโม, ภสติ ภสฺมีกรียตีติ ภสฺมา.

๖๒๙, ๕๖๙. คหสฺสุ’ปธสฺเส วา.

คหอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อุปธสฺส อการสฺส เอตฺต โหติ วา.

ทพฺพสมฺภาร คณฺหาตีติ เคหํ, คหํ.

๖๓๐, ๖๕๔. มสุสฺส สุสฺส จฺฉร จฺเฉรา.

มสุอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส สุสฺส จฺฉรจฺเฉราเทสา โหนฺติ.

มจฺฉรตีติ มจฺฉโร, เอวํ มจฺเฉโร.

๖๓๑, ๖๕๕. อาปุพฺพจรสฺส จ.

อาปุพฺพสฺส จรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส จฺฉริยจฺฉรจฺเฉรา เทสา โหนฺติ, อาปุพฺพสฺส จ รสฺโส โหติ.

อาภุโส จริตพฺพนฺติ อจฺฉริยํ. เอวํ อจฺฉรํ, อจฺเฉรํ.

จคฺคหเณน มสุสฺส สุสฺสาปิ จฺฉริยาเทโส โหติ, มจฺฉริยํ.

๖๓๒, ๖๕๖. อล กล สเลหิ ลยา.

อล กล สลอิจฺเจเตหิ ธาตูหิ ล ยปจฺจยา โหนฺติ.

อลติ สมตฺเถตีติ อลฺลํ, กลิตพฺพํ สงฺขฺยาตพฺพนฺติ กลฺลํ, สลติ คจฺฉติ ปวิสตีติ สลฺลํ. เอวํ อลฺยํ, กลฺยํ, สลฺยํ.

๖๓๓, ๖๕๗. ยาณ ลาณา.

เตหิ กล สลอิจฺเจเตหิ ธาตูหิ ยาณ ลาณปจฺจยา โหนฺติ.

กลิตพฺพํ สงฺขฺยาตพฺพนฺติ กลฺยาณํ, คณโต ปฏิกฺกมิตฺวา สลนฺติ เอตฺถาติ ปฏิสลฺยาณํ. เอวํ สลฺลาโณ, ปฏิสลฺลาโณ.

๖๓๔, ๖๕๘. มถิสฺส ถสฺส โล จ.

มถอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ถสฺส ลาเทโส โหติ.

อญฺญมญฺญํ มถติ วิโลฬตีติมลฺโล, มลฺลํ.

จคฺคหเณน ลโต โก จ อาคโม โหติ. มลฺลโก, มลฺลกํ.

๖๓๕, ๕๕๙. เปสาติสคฺคปตฺตกาเลสุกิจฺจา.

เปส อติสคฺค ปตฺตกาลอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ กิจฺจปจฺจยา โหนฺติ.

กตฺตพฺพํ กมฺมํ ภวตา, กรณียํ กิจฺจํ ภวตา, โภตฺตพฺพํ โภชนํ ภวตา, โภชนียํ โภชนํ ภวตา, อชฺฌยิตพฺพํ อชฺเฌยฺยํ ภวตา, อชฺฌยนียํ อชฺเฌยฺยํ ภวตา.

๖๓๖, ๖๕๙. อวสฺสกา’ธมิเณสุ ณี จ.

อวสฺสก อธมิณอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ ณีปจฺจโย โหติ, กิจฺจา จ.

อวสฺสเต ตาว— การีสิ เม กมฺมํ อวสฺสํ หารีสิ เม ภารํ อวสฺสํ.

อธมิเณ— ทายีสิ เม สตํ อิณํ, ธารีสิ เม สหสฺสํ อิณํ.

กิจฺจา จ— ทาตพฺพํ เม ภวตา สตํ อิณํ. ธารยิตพฺพํ เม ภวตา สหสฺสํ อิณํ, กตฺตพฺพํ เม ภวตา เคหํ, กรณียํ เม ภวตา กิจฺจํ, การิยํ เม ภวตา สยนํ.

๖๓๗,.. อรหสกฺกาทีหิ ตุํ.

อรห สกฺก ภพฺพอิจฺเจวมาทีหิ ปโยเค สติ สพฺพธาตูหิ ตุํปจฺจโย โหติ.

อรหา ภวํ วตฺตุํ, อรหา ภวํ กตฺตุํ, สกฺกา ภวํ หนฺตุํ, สตฺตา ภวํ ชเนตุํ, ชนิตุํ, ภวิตุํ, สกฺกา ภวํ ทาตุํ, สกฺกา ภวํ คนฺตุํ, ตพฺโพ ภวํ ชเนตุํ อิจฺเจวมาทิ.

๖๓๘, ๖๖๐. วชาทีหิปพฺพชฺชาทโย นิปฺปชฺชนฺเต.

วชอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, อุปสคฺคปจฺจยาทีหิ จ ปพฺพชฺชาทโย สทฺทา นิปฺปชฺชนฺเต.

ปฐมเมว วชิตพฺพาติ ปพฺพชฺชา, อิญฺชนํ เอชฺชา, สมชฺชนํ สมชฺชา, นิสีทนํ นิสชฺชา, วิชานนํ วิชฺชา วิสชฺชนํ วิสชฺชา, ปทนํ ปชฺชา, หนนํ วชฺฌา, เอสนํ อิจฺฉา, อติเอสนํ อติจฺฉา, สทนํ สชฺชา, สยนฺติ เอตฺถาติ เสยฺยา, สมฺมา จิตฺตํ นิเธติ เอตายาติ สทฺธา, จริตพฺพา จริยา, กรณํ กิริยา, รุชนํ รุจฺฉา, ปทนํ ปจฺฉา, ริญฺจนํ ริจฺฉา, ติกิจฺฉนํ ติติจฺฉา, สํโกจนํ สํกุจฺฉา, มทนํ มจฺฉา, ลภนํ ลจฺฉา, รทิหพฺพาติ รจฺฉา, รทนํ วิเลขนํ วารจฺฉา, อโธ ภาเคน คจฺฉตีติ ติรจฺฉา, ติรจฺฉาโน, อชนํ อจฺฉา, ติติกฺขตีติ ติติกฺขา, สห อาคมนํ สาคจฺฉา, ทุฏฺฐุ ภกฺขนํ โทภจฺฉา, ทุฏฺฐุ โรสนํ ทุรุจฺฉา, ปุจฺฉนํ ปุจฺฉา, มุหนํ มุจฺฉา, วสนํ วจฺฉา, กจนํ กจฺฉา, สห กถนํ สากจฺฉา, ตุทนํ ตุจฺฉา, วิสนํ วิจฺฉา, ปิสนํ ปิจฺฉิลฺลา, สุขทุกฺขํ มุทติ ภกฺขตีติ มจฺโฉ, สตฺตานํ ปาณํ มุเสติ จเชตีติ มจฺจุ, สตนํ สจฺจํ, อุทฺธํ ธุนาติ กมฺปตีติ อุทฺธจฺจํ, นฏนํ นจฺจํ, นิตนํ นิจฺจํ, ตถนํ ตจฺฉํ อิจฺเจวมาทิ.

๖๓๙, ๕๘๕. กฺวิโลโป จ.

กฺวิโลโป โหติ, ปุน จ นิปฺปชฺชนฺเต.

วิวิเธหิ สีลาทิคุเณหิ ภวตีติ วิภู, วิเสเสน วา ภวตีติ วิภู, สยํ อตฺตนา ภวตีติ สยมฺภู, อภิวิตฺวา ภวตีติ อภิภู, สํ สุฏฺฐุ ธุนาติ กมฺปตีติ สนฺธู, วิเสเสน ภาติ ทิพฺพตีติ วิภา, นิสฺเสเสน ภาติ ทิพฺพตีติ นิภา, ปกาเรน ภาติ ทิพฺพตีติ ปภา, สห ภาสนฺติ เอตฺถาติ สภา, อาภุโส ภาติ ทิพฺพตีติ อาภา, ภุเชน กุฏิเลน คจฺฉตีติ ภุชโค, ตุริตตุริโต คจฺฉตีติ ตุรโค, สํ สุฏฺฐุ ปถวึ ขนตีติ สงฺโข, วิเสเสน ยมติ อุปรมตีติ วิโย, สุฏฺฐุ มนติ ชานาตีติ สุโม, ปริ สมนฺตโต ตโนติ วิตฺถาเรตีติ ปริโต อิจฺเจวมาทิ.

๖๔๐,.. สจชานํ กคา ณานุพนฺเธ.

สจ ชานํ ธาตูนมนฺตานํ จชานํ กคาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ ณานุพนฺเธ ปจฺจเย ปเร.

โอโก, ปาโก, เสโก, โสโก, วิเวโก, จาโค, โยโค, โภโค, โรโค, ราโค, ภาโค, ภงฺโค, รงฺโค, สงฺโค.

๖๔๑, ๕๗๒. นุทาทีหิ ยุณฺวูนมนานนากานนกา สการิเตหิ จ.

นุท สูท ชน สุ ลู หุ ปุ ภู ญา อ ส สมุอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ผนฺท จิติ อาณ อิจฺเจวมาทีหิ สการิเตหิ จ ยุณฺวูนํ ปจฺจยานํ อน อานน อก อานนกาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ กตฺตริ, ภาวกรเณสุ จ.

กตฺตริ ตาว— ปนุทตีติ ปนูทโน. เอวํ สูทโน, ชนโน, สวโณ, ลวโน, หวโน, ปวโน, ภวโน, ญาโณ, อสโน, สมโณ.

ภาเว จ— ปนุทเต ปนูทนํ. เอวํ สูทนํ, ชนนํ, สวณํ, ลวนํ, หวนํ, ปวนํ, ภวนํ, ญาณํ, อสนํ, สมณํ, สญฺชานนํ, กุยเต กานนํ.

การิเต จ— ผนฺทาปียเต ผนฺทาปนํ, เจตาปียเต เจตาปนํ, อาณาปียเต อาณาปนํ.

กรเณ— นุทนฺติ อเนนาติ นูทนํ, เอวํ สูทนํ, ชนนํ, สวณํ, ลวณํ, หวนํ, ปวนํ, ภคนํ, ญาณํ, อสนํ, สวณํ.

ปุน กตฺตริ— นุทตีติ นูทโก, สูทตีติ สูทธกา, ชเนตีติ ชนโก, สุโณตีติ สาวโก, ลุนาตีติ ลาวโก, ชุโหตีติ หาวโก, ปุนาตีติ ปาวโก, ภวตีติ ภาวโก, ชานาตีติ ชานโก, อสตีติ อสโก, อุปาสตีติ อุปาสโก, สเมตีติ สมโก.

การิเต ตุ— ผนฺทาปยตีติ ผนฺทาปยโก. เอวํ อาณาปยโก, เจตาปยโก, สญฺชานนโก.

๖๔๒, ๕๘๘. อิ ย ต ม กิ เอ สาน’มนฺตสฺสโร ทีฆํ กฺวจิ ทิสสฺส คุณํ โท รํ สกฺขี จ.

อิย ต ม กิ เอ สอิจฺเจเตสํ สพฺพนามานมนฺโต สโร ทีฆมาปชฺชเต, กฺวจิ ทิสอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อุกาโร คุณมาปชฺชเต, ทกาโร รการมาปชฺชเต, ธาตฺวนฺตสฺสสสฺส จ ส กฺข อีอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสมฺภวํ. เอเต สทฺทา สเกน สเกน นาเมน ยถานุปโรเธน พุทฺธสาสเน ปจฺฉา ปุน นิปฺปชฺชนฺเต.

อิมมิว นํ ปสฺสตีติ อีทิโส, ยมิว นํ ปสฺสตีติ ยาทิโส, ตมิว นํ ปสฺสตีติ ตาทิโส, มมิว นํ ปสฺสตีติ มาทิโส, กิมิว นํ ปสฺสตีติ กีทิโส, เอตมิว นํ ปสฺสตีติ เอทิโส, สมานมิว นํ ปสฺสตีติ สาทิโส. อิมมิว นํ ปสฺสตีติ อีริโส, ยมิว นํ ปสฺสตีติ ยาริโส, ตมิว นํ ปสฺสตีติ ตาริโส, มมิว นํ ปสฺสตีติ มาริโส, กิมิว นํ ปสฺสตีติ กีริโส, เอตมิว นํ ปสฺสตีติ เอริโส, สมานมิว นํ ปสฺสตีติ สาริโส. อิมมิว นํ ปสฺสตีติ อีทิกฺโข, ยมิว นํ ปสฺสตีติ ยาทิกฺโข, ตมิว นํ ปสฺสตีติ ตาทิกฺโข, เอวํ มาทิกฺโข, กีทิกฺโข, เอทิกฺโข, สาทิกฺโข. อีที, ยาที, ตาที, มาที, กีที, เอที, สาที.

จคฺคหเณน เตสเมว สทฺทานํ อิยอิจฺเจวมาทีนมนฺโต จ สโร กฺวจิ ทีฆตฺถมาหุ. อีทิกฺโข, ยาทิกฺโข, ตาทิกฺโข, มาทิกฺโข, กีทิกฺโข, เอทิกฺโข, สาทิกฺโข.อิทิโส, สทิโส, สริโส, สริกฺโข.

๖๔๓, ๖๓๕. ภฺยาทีหิ มติ พุธิ ปูชาทีหิ จ กฺโต.

ภีอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, มติ. พุธิ ปูชาทิโต จ กฺต ปจฺจโย โหติ.

ภายิตพฺโพติ ภีโต, สุปิตพฺโพติ สุตฺโต, มิชฺชิตพฺโพ สิเนเหตพฺโพติ มิตฺโต, สมฺมนฺนิตพฺโพติ สมฺมโต,

สํ สุฏฺฐุ มานิตพฺโพ ปูเชตพฺโพติ สมฺมโต, สมฺมานียิตฺถาติ สมฺมโต, สํกปฺปียเตติ สงฺกปฺปิโต,

สํกปฺปียิตฺถาติ สงฺกปฺปิโต, สมฺปาทียเตติ สมฺปาทิโต, สมฺปาทียิตฺถาติ สมฺปาทิโต, อวธารียเตติ อวธาริโต, อวธารียิตฺถาติ อวธาริโต, พุชฺฌิตพฺโพ ญาตพฺโพติ พุทฺโธ, อชฺฌยิตพฺโพติ อิโต, เอตพฺโพ คนฺตพฺโพติ อิโต, วิทิตพฺโพ ญาตพฺโพติ วิทิโต, ตกฺกียเตติ ตกฺกิโต, ปูชียเตติ ปูชิโต, ปูชียิตฺถาติ ปูชิโต, อปจายิตพฺโพติ อปจายิโต, มานิตพฺโพ ปูเชตพฺโพติ มานิโต, อปจียเตติ อปจิโต, วนฺทียเตติ วนฺทิโต, วนฺทียิตฺถาติ วนฺทิโต, สกฺกรียเตติ สกฺการิโต, สกฺกรียิตฺถาติ สกฺการิโต.

๖๔๔, ๖๖๑. เวปุ สี ทว วมุ กุ ทา ภู หฺวาทีหิ ถุ ตฺติม ณิมา นิพฺพตฺเต.

เวปุ สี ทว วมุ กุ ทา ภู หุอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ยถาสมฺภวํ ถุ-ตฺติม-ณิมปจฺจยา โหนฺติ นิพฺพตฺตตฺเถ.

เวปนํ เวโป, เตน นิพฺพตฺโต เวปถุ, สยนํ สโย, เตน นิพฺพตฺโต สยถุ, ทวนํ ทโว, เตน นิพฺพตฺโต ทวถุ. วมนํ วโม, เตน นิพฺพตฺโต วมถุ. กุตฺติ กรณํ, เตน นิพฺพตฺตํ กุตฺติมํ. ทาติ ทานํ, เตน นิพฺพตฺตํ ทตฺติมํ.

ภูติ ภวนํ, เตน นิพฺพตฺตํ โภตฺติมํ. อวหุติ อวหนํ, เตน นิพฺพตฺตํ โอหาวิมํ.

๖๔๕, ๖๖๒. อกฺโกเส นมฺหานิ.

อกฺโกสอิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ นมฺหิ ปฏิเสธยุตฺเต อานิปจฺจโย โหติ ธาตูหิ.

น คมิตพฺพํ อคมานิ เต ชมฺม เทสํ, น กตฺตพฺพํ อกราณิ เต ชมฺม กมฺมํ.

นมฺหีติ กิมตฺถํ? วิปตฺติ เต ชมฺม, วิกติ เต ชมฺม.

อกฺโกเสติ กิมตฺถํ? น คนฺตพฺพา อคติ เต.

๖๔๖, ๔๑๙. เอกาทิโต สกิสฺส กฺขตฺตุํ.

เอกาทิโต สกิสฺส กฺขตฺตุํ โหติ.

เอกสฺส ปทตฺถสฺส สกึ วารํ เอกกฺขตฺตุํ, ทฺวินฺนํ ปทตฺถานํ สกึ วารํ ทฺวิกฺขตฺตุํ, ติณฺณํ ปทตฺถานํ สกึ วารํ ติกฺขตฺตุํ, เอวํ จตุกฺขตฺตุํ, ปญฺจกฺขตฺตุํ, ฉกฺขตฺตุํ, สตฺตกฺขตฺตุํ, อฏฺฐกฺขตฺตุํ, นวกฺขตฺตุํ, ทสกฺขตฺตุํ.

อิจฺเจวมาทโย สทฺทา โยเชตพฺพา.

๖๔๗, ๖๖๓. สุนสฺสุนสฺโสณ วานุวานูนุนขุนานา.

สุนอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส อุนสฺส โอณ วาน อุวาน อูน อุนข อุน อา อานาเทสา โหนฺติ.

สามิกสฺส สทฺทํ สุณาตีติ โสโณ, สามิกสฺส สทฺทํ สุณาตีติ สฺวาโน, เอวํ สุวาโน, สูโน, สุนโข, สุโน, สา, สาโน.

๖๔๘, ๖๖๔. ตรุณสฺส สุสุ จ.

ตรุณอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส สุสุ อาเทโส โหติ.

สุสุ กาฬเกโส.

๖๔๙, ๖๖๕. ยุวสฺสุวสฺสุวุวานุนูนา.

ยุวอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส อุวสฺส อุวอุวาน อุนอูนาเทสา โหนฺติ.

ยุวา, ยุวาโน, ยุโน, ยูโน.

๖๕๐, ๖๕๑. กาเล วตฺตมานาตีเต ณฺวาทโย.

กาเล วตฺตมานตฺเถ จ อตีตตฺเถ จ ณุ ยุ ตปจฺจยา โหนฺติ.

อกาสิ, กโรตีติ การุ, อคจฺฉิ, คจฺฉตีติ, วายุ, อภวิ, ภวตีติ ภูตํ.

๖๕๑, ๖๔๗. ตวิสฺสติ คมาทีหิ ณี ฆิณฺ.

ภวิสฺสติกาลตฺเถ คมุ ภช สุ ฐาอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณี ฆิณฺ ปจฺจยา โหนฺติ.

อายตึ คมิตุํ สีลํ ยสฺส, โส โหตีติ คามี, อายตึ ภชิตุํ สีลํ ยสฺส, โสโหตีติ ภาชี, อายตึ ปสฺสาปิตุํ สีลํ ยสฺส, โส โหตีติ ปสฺสาวิ, อายตึ ปฏฺฐายิตุํ สีลํ ยสฺส, โส โหตีติ ปฏฺฐายิ.

๖๕๒, ๖๔๘. กฺริยายํ ณฺวุ ตโว.

กฺริยายมตฺเถ ณฺวุ ตุอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ ภวิสฺสติกาเล.

“กริสฺส”นฺติ การโก วชติ, “ภุญฺชิสฺส”นฺติ โภตฺตา วชติ.

๖๕๓, ๓๐๖. ภาววาจิมฺหิ จตุตฺถี.

ภาววาจิมฺหิ จตุตฺถีวิภตฺติ โหติ ภวิสฺสติกาเล,

ปจิสฺสเต, ปจนํ วา ปาโก, ปากาย วชติ. ภุญฺชิสฺสเต, โภชนํ วา โภโค, โภคาย วชติ.

นจฺจิสฺสเต, นจฺจนํ วา นจฺจํ, นจฺจาย วชติ.

๖๕๔, ๖๔๙. กมฺมนิ โณ.

กมฺมนิ อุปปเท ณปจฺจโย โหติ ภวิสฺสติกาเล.

นครํ กริสฺสติ นครกาโร วชติ, สาลึ ลาวิสฺสติ สาลิลาโว วชติ, ธญฺญํ วปิสฺสติ ธญฺญวาโป วชติ, โภคํ ททิสฺสติ โภคทาโย วชติ, สินฺธุํ ปิวิสฺสติ สินฺธุปาโย วชติ.

๖๕๕, ๖๕๐. เสเส สฺสํ นฺตุมานานา.

เสสอิจฺเจตสฺมึ อตฺเถ สฺสํ นฺตุ มาน อาน อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ ภวิสฺสติกาเล กมฺมูปปเท.

กมฺมํ กริสฺสติ กมฺมํ กริสฺสํ, เอวํ กมฺมํ กโรนฺโต, กมฺมํ กุรุมาโน, กมฺมํ กราโน วชติ. โภชนํ ภุญฺชิสฺสติ โภชนํ ภุญฺชิสฺสํ, เอวํ โภชนํ ภุญฺชนฺโต, โภชนํ ภุญฺชมาโน, โภชนํ ภุญฺชาโน วชติ. ขาทนํ ขาทิสฺสติ ขาทนํ ขาทิสฺสํ, เอวํ ขาทนํ ขาทนฺโต, ขาทนํ ขาทมาโน, ขาทนํ ขาทาโน วชติ. มคฺคํ จริสฺสติ มคฺคํ จริสฺสํ, เอวํ มคฺคํ จรนฺโต, มคฺคํ จรมาโน, มคฺคํ จราโน วชติ.ภิกฺขํ ภิกฺขิสฺสติ ภิกฺขํ ภิกฺขิสฺสํ, เอวํ ภิกฺขํ ภิกฺขนฺโต, ภิกฺขํภิกฺขมาโน, ภิกฺขํ ภิกฺขาโน วชติ.

๖๕๖, ๖๖๖. ฉวาทีติ ตตฺรณ.

ฉ ท จิ ติ สุ นี วิ ท ปท ตนุ ยต อท มท ยุช วตุมิท มา ปุ ก ล วร เว ปุ คุป ทาอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ต-ตฺรณฺ อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ ยถาสมฺภวํ.

อาตปํ ฉาเทตีติ ฉตฺตํ, ฉตฺรํ. อารมฺมณํ จินฺเตตีติ จิตฺตํ, จิตฺรํ. จินฺเตนฺติ สมฺปยุตฺตธมฺมา เอเถนาติ วา จิตฺตํ, จิตฺรํ. อตฺเถ อภิสฺสเวตีติ สุตฺตํ, สุตฺรํ. อตฺเถ สูเจตีติ วา สุตฺตํ, สุตฺรํ. สตฺเต เนตีติ เนตฺตํ, เนตฺรํ. สตฺเต อิจฺฉิตฏฺฐานํ เนนฺติ เอเตนาติ วา เนตฺตํ, เนตฺรํ. ปกาเรน วิทตีติ ปวิตฺตํ, ปวิตฺรํ. วิวิเธน อากาเรน มงฺค ปาปํ ปุนาติ, โสเธตีติ ปวิตฺตํ, ปวิตฺรํ. สุจิภาวํ วา ปาปุณาตีติ ปวิตฺตํ, ปวิตฺรํ. ปทติ ปาปุณาตีติ ปตฺโต, ปตฺโร. อาหารา ปตนฺติ เอตฺถ ภาชเนติ ปตฺตํ, ปตฺรํ.

ปทติ ปวตฺตตีติ วา ปตฺตํ, ปตฺรํ. ตโนติ วิตฺถาเรตีติ ตนฺตํ, ตนฺตฺรํ, ตนิตพฺพํ วิตฺถาเรตพฺพนฺติ วา ตนฺตํ, ตนฺตฺรํ. ยตตีติ ยตฺตํ, ยตฺรํ. ยตติ วีริยํ กโรติ เอเตนาติ วา ยตฺตํ, ยตฺรํ. ยตนํ วา ยตฺตํ, ยตฺรํ. สุขทุกฺขํ อทติ ภกฺขตีติ อตฺตา, อตฺรา. มทตีติ มตฺตํ, มตฺรํ. วตฺถุํ ยุชฺชนฺติ เอเตนาติ โยตฺตํ, โยตฺรํ.

วตฺตตีติ วตฺตํ, วตฺรํ. มิทติ สิเนหํ กโรตีติ มิตฺตํ. มิตฺรํ. มิทติ สิเนหติ เอตายาติ เมตฺตา, เมตฺรา. ปริ สมนฺตโต สพฺพากาเรน มินนฺติ เอตายาติ มตฺตา, มตฺรา. มานนํ วา มตฺตํ, มตฺรํ. อตฺตโน กุลํ ปุนาติ โสเธตีติ ปุตฺโต, ปุตฺโร. กลิตพฺพํ สงฺขฺยาตพฺพนฺติ กลตฺตํ, กลตฺรํ. สํสุฏฺฐุ วาเรติ เอเตนาติ วรตฺตํ, วรตฺรํ. เวปติ กมฺปตีติ เวตฺตํ, เวตฺรํ. โคปิตพฺพํ รกฺขิตพฺพนฺติ คุตฺตํ. คุตฺรํ, โคตฺตํ, โคตฺรํ. ทาติ อวขณฺฑติ เอเตนาติ ทาตฺตํ, ทาตฺรํ อิจฺเจวมาทิ.

๖๕๗, ๖๖๗. วทาทีหิ ณิตฺโต คเณ.

วท จร วรอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณิตฺตปจฺจโย โหติ คณตฺเถ.

วาทิตานํ คโณ วาทิตฺตํ. เอวํ จาริตฺตํ, วาริตฺตํ, อิจฺเจวมาทิ.

๖๕๘, ๖๖๘. มิทาทีหิ ตฺติติโย.

มิท ปท รนฺช ตนุ ธาอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตฺติ ติ อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.

มิทติ สิเนหตีติ เมตฺติ, ปทติ คจฺฉตีติ ปตฺติ, รนฺชติ เอตฺถาติ รตฺติ, ตโนติ วิตฺถาเรตีติ ตนฺติ, อตฺตโน กุลํ ตโนติ วิตฺถาเรตีติ วา ตนฺติ, ปเรสํ อิตฺถีนํ ปุตฺตํ ธาเรตีติ ธาติ, ขีรํ ธาเรตีติ วา ธาติ, อตฺตโน สภาวํ ธาเรตีติ วา ธาติ อิจฺเจวมาทิ.

๖๕๙, ๖๖๙. อุสุ รนฺช ทํสานํ ทํสสฺส ทฑฺโฒฒ ฐา จ.

อุสุ รนฺช ทํสอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ทํสสฺส ทฑฺฒาเทโส โหติ, ฒ ฐปจฺจยา จ โหนฺติ.

อุสียเต อุฑฺโฒ, รนฺชนฺติ เอตฺถาติ รฏฺฐํ, ทํสียเตติ ทฑฺโฒ.

๖๖๐, ๖๗๐. สูวุสานมูวุสานมโต โถ จ.

สูวุ อสอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อูอุอสานํ อตาเทโส โหติ, ถปจฺจโย จ.

สวติ หึสติ เอเตนาติ สตฺถํ, หิโรตฺตปฺปํ สํวรติ เอเตนาติ วตฺถํ, สทฺทานุรูปํ อสติ ภวตีติ อตฺโถ,

๖๖๑, ๖๗๑. รนฺชุทาทีหิ ธ ทิทฺท กิรา กฺวจิ ชทโลโป จ.

รนฺช อุท อิทิ จทิ มทิ ขุท ฉิทิ รุทิ ทล สุส สุจ วจ วช อิจฺเจวมาทีหิธาตูหิ ธ ท อิทฺท ก อิรอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ, กฺวจิ ช ท โลโป จ, ปุน นิปฺปชฺชนฺเต.

รญฺชิตพฺพนฺติ รนฺธํ, รนฺชยิตฺถาติ วา รนฺธํ, อตฺตนิ สนฺนิสฺสิตานํ มจฺฉมกรานํ ปีติโสมนสฺสํ อุนฺทติ ปสวติ ชเนตีติ สมุทฺโท, อินฺทติ ปรมิสฺสริยํ กโรตีติ อินฺโท, อินฺทตฺตํ อธิปติภาวํ กโรตีติ วา อินฺโท, จนฺทิตพฺโพ อิจฺฉิตพฺโพติ จนฺโท, มนฺทติ หาเสตีติ มนฺโท, มทิตพฺโพ หาเสตพฺโพติ วามนฺโท, ขุทติ ปิปาเสตีติ ขุทฺโท, ฉินฺทิตพฺโพติ ฉิทฺโท, รุทติ หึสตีติ รุทฺโท, ทลติ ทุคฺคตภาวํ คจฺฉตีติ ทลิทฺโท, สุสฺสตีติ สุกฺกํ, สุจตีติโสโก, วจิตพฺพนฺติ วกฺกํ, อปฺปฏิหโต หุตฺวา วชติ คจฺฉตีติ วชิรํ อิจฺเจวมาทิ.

๖๖๒, ๖๗๒. ปฏิโต หิสฺส เหรณฺ หีรณฺ.

ปฏิอิจฺเจตสฺมา หิสฺส ธาตุสฺส เหรณฺ หีรณฺ อาเทสา โหนฺติ.

ปฏิปกฺเข มทฺทิตฺวา คจฺฉติ ปวตฺตตีติ ปาฏิเหรํ, ปาฏิหีรํ.

๖๖๓, ๖๗๓. กฑฺยาทีหิ โก.

กฑิ ฆฑิ วฑิ กรฑิ มฑิ สฑิ กุฐิ ภฑิ ปฑิ ทฑิ รฑิ ตฑิ อิสิฑิ จฑิ คฑิอฑิ ลฑิ เมฑิ เอรฑิ ขฑิ อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ กปจฺจโย โหติ สห ปจฺจเยน จ นิปฺปชฺชนฺเต ยถาสมฺภวํ.

กณฺฑิตพฺโพ ฉินฺทิตพฺโพติ กณฺโฑ, ฆณฺฑิตพฺโพ ฆเฏตพฺโพติ ฆณฺโฑ, วณฺฑนฺติ เอตฺถาติ วณฺโฑ, กรณฺฑิตพฺโพ ภาเชตพฺโพติ กรณฺโฑ, มณฺฑียเต วิภูสียเต เอเตนาติ มณฺโฑ, สณฺฑนฺติ คุมฺพนฺติ เอตฺถาติ สณฺโฑ, องฺคมงฺคานิ กุณฺฐติ ฉินฺทตีติ กุฏฺฐํ, ภณฺฑิตพฺพนฺติ ภณฺฑํ, ปณฺฑติ ลิงฺคเวกลฺลภาวํ คจฺฉตีติ ปณฺฑโก. ทณฺฑติ อาณํ กโรติ เอเตนาติ ทณฺโฑ, รณฺฑติ หึสตีติ รณฺโฑ, วิเสเสน ตณฺฑติ จาเลติ ปเรสํ วิญฺญูนํ หทยํ กมฺเปตีติ วิตณฺโฑ, อิสิณฺฑติ ปเรสํ มทฺทตีติ อิสิณฺโฑ, จณฺฑติ จณฺฑิกฺกภาวํ กโรตีติ จณฺโฑ, คณฺฑติ สนฺนิจยติ สมูหํ กโรติ เอตฺถาติ คณฺโฑ, อณฺฑียติ นิพฺพตฺตียตีติ อณฺโฑ, ลณฺฑิตพฺโพ ชิคุจฺฉิตพฺโพติ ลณฺโฑ, เมณฺฑติ กุฏิลภาวํคจฺฉตีติ เมณฺโฑ, เอรณฺฑติ โรคํ หึสตีติ เอรณฺโฑ, ขณฺฑิตพฺโพ ฉินฺทิตพฺโพติ ขณฺโฑ อิจฺเจวมาทิ.

๖๖๔, ๖๗๔. ขาทามคมานํ ขนฺธ’นฺธ คนฺธา.

ขาท อม คมุอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ขนฺธ อนฺธ คนฺธาเทสา โหนฺติ, กปจฺจโย จ โหติ.

ชาติชรามรณาทีหิ สํสารทุกฺเขหิ ขาทิตพฺโพติ ขนฺโธ, อมติ องฺคมงฺคสฺส รุชฺชนภาวํ คจฺฉตีติ อนฺโธ, จกฺขุนา อมติ รุชฺชตีติ วา อนฺโธ, ตํ ตํ ฐานํ วาเตน คจฺฉตีติ คนฺโธ. เอวํ ขนฺธโก, อนฺธโก, คนฺธโก.

๖๖๕, ๖๗๕. ปฏาทีหฺยลํ.

ปฏ กล กุส กท ภคนฺท เมข วกฺก ตกฺก ปลฺล สทฺท มูล พิล วิท จฑํ ปญฺจ วา วส ปจิ มจ มุส โคตฺถุ ปุถุ พหุ มงฺค พห กมฺพ สมฺพ อคฺคอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ปาฏิ ปทิเกหิ จ อุตฺตรปเทสุ อลปจฺจโย โหติ, ปจฺฉา ปุน นิปฺปชฺชนฺเต.

ปเฏ อลนฺติ ปฏลํ, กเล อลนฺติ กลลํ, ปาปเก อกุสเล ธมฺเม กุสติ ฉินฺทตีติ กุสลํ, กุสภูเต ยถาสภาวธมฺเม อลนฺติ วา กุสลํ, กุเส อุทฺทิสฺส ทาเน อลนฺติ วา กุสลํ, กุเส สญฺจเย ธมฺมสมุทาเย อลนฺติ วา กุสลํ, กทฺเท มทฺเท อลนฺติ กทลํ, ภคนฺเท เสจเน อลนฺติ ภคนฺทลํ, ภคนฺเท มุตฺตกรีสหรเณ อลนฺติ วา ภคนฺทลํ, เมเข กฏิวิจิตฺเต อลนฺติ เมขลํ, วกฺเก รุกฺขตเจ อลนฺติ วกฺกลํ, ตกฺเก รุกฺขสิเลเส อลนฺติ ตกฺกลํ, ปลฺเล นินฺนฏฺฐาเน อลนฺติ ปลฺลลํ, สทฺเท หริเต อลนฺติ สทฺทลํ, มูเล ปติฏฺฐาเน อลนฺติ มุลาลํ, พิเฬ นิสฺสเย อลนฺติ พิลาลํ, วิเท วิชฺชมาเน อลนฺติ วิทลํ, จณฺเฑ อลนฺติ จณฺฑาโล, ปญฺจนฺนํ ราชูนํ อลนฺติ ปญฺจาโล, วา คติคนฺธเนสุ อลนฺติ วาลํ, วา ปทคมเน อลนฺติ วาวาโฬ, วเส อจฺฉาทเน อลนฺติ วสโล, ปเจ วิตฺถาเร อลนฺติ ปจโล, มเจ โจรกมฺเมอลนฺติ มจโล, มุเส เถยฺเย, มุเส ปาณจาเค วา อลนฺติ มุสโล, โคตฺเต วํเสสิงฺคาลชาติยํ อลนฺติ โคตฺถุโล, ปุถุมฺหิ วิตฺถาเร อลนฺติ ปุถุโล, พหุมฺหิ สงฺขฺยาเน อลนฺติ พหุโล, พหุมฺหิ วุทฺธิมฺหิ อลนฺติ วา พหุโล, มงฺคมฺหิ คมเน อลนฺติ มงฺคลํ, พหุมฺหิ วุทฺธิมฺหิ อลนฺติ พหลํ, กมฺพมฺหิ สญฺจลเน อลนฺติ กมฺพลํ. สมฺพมฺหิ มณฺฑเล อลนฺติ สมฺพลํ, อคฺเค คติโกฏิลฺเล อลนฺติ อคฺคฬํ. อิจฺเจวมาทโย อญฺเญปิ สทฺทา ภวนฺติ.

๖๖๖, ๖๗๖. ปุถสฺส ปุถุปถาโม วา.

ปุถอิจฺเจตสฺส ปาฏิปทิกสฺส ปุถุ ปถาเทสา โหนฺติ, กฺวจิ อมปจฺจโย โหติ.

ปุถ หุตฺวา ชาตนฺติ ปุถวี ปถเม ชาโต ปถโม, ปถวี, ปฐโม วา, ปุถุกิเลเส ชเนตีติ ปุถุชฺชโน, ปุถุ หุตฺวา ชาตนฺติ ปถวี, ปถวี วา.

๖๖๗, ๖๗๗. สสฺวาทีหิ ตุทโว.

สสุ ทท อท มทอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตุ ทุอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.

อญฺเญ สตฺเต สสติ หึสตีติ สตฺตุ, ทุกฺขํ ททาตีติ ททฺทุ, ทุกฺเขน อทติ ภกฺขติ เอตฺถาติ อทฺทุ, ทุกฺขํ อทติ อนุภวติ ชโน เอเตนาติ วา อทฺทุ, ทุกฺขํ ภาชนํ อาธารํ ภาวตีติ วา อทฺทุ, มทติ อุมฺมตฺตํ กโรตีติ มทฺทุ, มทติ มทฺทภาวํ กโรตีติ วา มทฺทุ.

๖๖๘, ๖๗๘. ฌาทีหิ อีวโร.

จิ ปา ธาอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ อีวรปจฺจโยโหติ.

จียตีติ จีวรํ, ปิวตีติ ปีวโร, ปาตพฺพํ รกฺขิตพฺพนฺติ วา ปีวรํ.

ธาเรติ ธาเรตฺวา ชีวิตํ กปฺเปตีติ ธีวโร, ธีวรํ.

๖๖๙, ๖๗๙. มุนาทีหิ จิ.

มุน ยต อคฺค ปต กว สุจ รุจ มหาล ภทฺทาล มนอิอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ปาฏิปทิเกหิ จ อิปจฺจโย โหติ.

อตฺถานตฺถํ มุนาติ, เญยฺยธมฺมํ ลกฺขณาทิวเสน วา ชานาตีติ มุนิ, ยตติ วีริยํ กโรตีติ ยติ, อคฺคติ กุฏิลภาวํ คจฺฉตีติ อคฺคิ, ปตติ เสฏฺโฐ หุตฺวา ปุรโต คจฺฉตีติ ปติ, กพฺยํ พนฺธตีติ กวิ, กนฺตํ มนาปวจนํ วทตีติ วา กวิ. สุจติ ปริสุทฺธํ ภวตีติ สุจิ, รุจติ ทิพฺพตีติ รุจิ, มหนฺตํ วิภาวํ โภคกฺขนฺธํ ลาตีติ มหาลิ, ภทฺทํ ยสํ ลาตีติ ภทฺทาลิ, มนํ ตตฺถ รตเน นยตีติ มณิ.

๖๗๐, ๖๘๐. วิทาทีหฺยูโร.

วิท วลฺล มส สิท ทุกุกปุ มย อุทิ ขชฺช กุรอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ปาฏิปทิเกหิ จ อูรปจฺจโยโหติ.

วิทิตุํ อลนฺติ วิทูโร, วิทูรฏฺฐาเน ชาโต เวทูโร, วลฺลติ วลฺลภาเวน ภวตีติ วลฺลูโร, วลฺลติ อญฺญมญฺญํ พนฺธตีติ วา วลฺลูโร, อามสิตพฺโพติ มสูโร, สินฺทติ สิงฺคารภาวํ คจฺฉตีติ สินฺทูโร, สินฺทติ วิโรจตีติ วาสินฺทูโร, คมิตุํ อลํ อนาสนฺนตฺตาติ ทูโร, กุติ สทฺทํ กโรตีติ กูโร, อตฺตโน คนฺเธน อญฺญํ คนฺธํ กปติ หนติ หึสตีติ กปฺปูโร, กปฺปติ โรคาปนยเน สมตฺเถตีติวา กปฺปูโร, มหิยํ รวตีติ มยูโร, มหิยํ ยาติ คจฺฉตีติ มยูโร, ปํสุํ อุนฺทติ ปสวตีติ อุนฺทูโร, ขชฺชิตพฺโพ ขาทิตพฺโพติ ขชฺชูโร, กุรติ อกฺโกสตีติ กุรูโร.

๖๗๑, ๖๘๑. หนาทีหิ ณุนุตโว.

หน ชน ภาริ ขนุ อม เว เวธา สิกิ หิ อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณุ นุ ตุอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.

โภชนํ หนติ หึสติ เอเตนาติ หณุ, หนุ วา. คมนํ ชเนตีตี ชาณุ, ภาณุ ทิพฺพตีติ ภาณุ, นิวาเต ริติ คจฺฉตีตี เรณุ, ขณิตพฺโพ อวทาริตพฺโพติขาณุ. องฺคมงฺคสฺส รุชฺชนภาวํ วิชฺฌนภาวํ อมติ คจฺฉตีติ อณุ, เวณุ, เวติ ตนฺตสนฺตาเน ภวตีตี เวณุ, พหิสาเร อลนฺติ วา เวณุ วจฺฉํ, ปาเยตีตี เธนุ, อตฺถํ ธาเรตีตี ธาตุ, คมนปจนาทิกํ กฺริยํ ธาเรตีตี วา ธาตุ, สียตี พนฺธียตีตี เสตุ, อุทฺธํ คจฺฉติ ปวตฺตตีตี เกตุ, อตฺตโน ผลํ หิโนติ ปวตฺตตีตี เหตุ.

๖๗๒, ๖๘๒. กุฏาทีหิ โฐ.

กุฏ กุส กฏอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ปาฏิปทิเกหิ จ ฐปจฺจโย โหตี.

องฺคมงฺคํ กุฏติ ฉินฺทตีตี กุฏฺฐํ, ธญฺเญน ฉาเทตพฺโพ ปูเรตพฺโพตี โกฏฺโฐ, กฏิตพฺพํ มทฺทิตพฺพนฺติ, กฏฺฐํ.

๖๗๓, ๖๘๓. มนุ ปูร สุณาทีหิ อุสฺส นุสิสา.

มนุ ปูร สุณ กุสุ อิล อล มห สิ กิ อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ, ปาฏิปทิเกหิ จ อุสฺส นุส อิสอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ, ปุน นิปฺปชฺชนฺเต.

กุสลากุสเล ธมฺเม มนติ ชานาตีติ มนุสฺโส, มานุโส. การณา การณํ มนติ ชานาตีติ วา มนุสฺโส, มานุสฺโส. อตฺถานตฺถํ มนติ ชานาตีติ วา มนุสฺโส, มานุสฺโส. มาตาปิตูนํ หทยํ ปูเรตีติ ปุริโส, อตฺตโน มโนรถํ ปูเรตีติ วา ปุริโส, ปูเรตีติ วา โปโส, สสุเรหิ สุณิตพฺพา หึสิตพฺพาติ สุณิสา, ทฺวินฺนํ ชานานํ กุลสนฺตานํ กโรตีติ วา สุณิสา, กุจฺฉิตพฺพนฺติ กรีสํ, คพฺภํ วิโมเจตีติ สุริโส, ตมนฺธการวิธมเนน สตฺตานํ ภยํ สุรติ หึสตีติ สูริโย, โรคํ หึสตีติ สิรีโส, อิลติ กมฺปตีติ อิลฺลิโส, ตณฺหาย ทุพฺพโล หุตฺวา อิลติ กมฺปตีติ วา อิลฺลิโส, ปาปกรเณ อลติ สมตฺเถตีติ อลโส, มหิตพฺโพ ปูเชตพฺโพติ มหิโส, สียติ พนฺธียตีติ สีสํ, กิตพฺพํ หึสิตพฺพนฺติ กิสํ, อิจฺเจวมาทิ.

อิติ กิพฺพิธานกปฺเป อุณาทิกปฺโป ฉฏฺโฐ กณฺโฑ.

อุณาทิกปฺโป นิฏฺฐิโต.

กจฺจายนปกรณํ นิฏฺฐิตํ.