ปทรูปสิทธิ_๒.๖ นามกัณฑ์_วิภัตติปปัจจยวิธาน

วิภตฺติปฺปจฺจยวิธาน

อถ วิภตฺติปฺปจฺจยนฺตา วุจฺจนฺเต.

เตสํ ปนาลิงฺคตฺตา, นิปาตตฺตา จ ติลิงฺเค, วจนทฺวเย จ สมานํ รูปํ.

ปุริสสฺมา, ปุริเสหิ วาติ อตฺเถ—

๒๖๐. กฺวจิ โต ปญฺจมฺยตฺเถ.

สพฺพสฺมา สุทฺธนามโต, สพฺพนามโต จ ลิงฺคมฺหา กฺวจิ โตปจฺจโย โหติ ปญฺจมฺยตฺเถ.

๒๖๑. ตฺวาทโย วิภตฺติสญฺญา.

โตอาทิ เยสํ ทานิปริยนฺตานํ ปจฺจยานํ เต โหนฺติ ปจฺจยา ตฺวาทโย, เต ปจฺจยา วิภตฺติสญฺญา โหนฺติ.

เตน ตทนฺตานมฺปิ วิภตฺยนฺตปทตฺตํ สิทฺธํ โหติ. ปุริสโต, เอวํ ราชโต วา, โจรโต วา, อคฺคิโต วา, คหปติโต วา, หตฺถิโต, เหตุโต, สพฺพญฺญุโต, กญฺญโต, ยุตฺติโต, อิตฺถิโต, ภิกฺขุนิโต, เอตฺถ จ “กฺวจาทิมชฺฌุตฺตรานํ ทีฆรสฺสาปจฺจเยสุ จา”ติ โตปจฺจเย รสฺสตฺตํ. ยาคุโต, ชมฺพุโต, จิตฺตโต, อายุโต อิจฺจาทิ.

สพฺพนามโต สพฺพสฺมา, สพฺเพหีติ วา อตฺเถ สพฺพโต, เอวํ ยโต, ตโต, กตรโต, กตมโต, อิตรโต, อญฺญโต, เอกโต, อุภยโต, ปุพฺพโต, ปรโต, อปรโต, ทกฺขิณโต, อุตฺตรโต, อมุโต.

“กิสฺส, กุ”อิติ จ วตฺตเต.

๒๖๒. ตฺรโตเถสุ จ.

กิมิจฺเจตสฺส กุ โหติ ตฺรโตถอิจฺเจเตสุ จ ปเรสุ. กสฺมา, เกหีติ วา กุโต.

“โตเถสู”ติ วตฺตเต.

๒๖๓. สพฺพสฺเสตสฺสากาโร วา.

สพฺพสฺส เอตสทฺทสฺส อกาโร โหติ วา โตถอิจฺเจเตสุ. เอตสฺมา, เอเตหีติ วา อโต.

“สพฺพสฺเสตสฺสา”ติ จ วตฺตเต.

๒๖๔. เอ โตเถสุ จ.

สพฺพสฺส เอตสทฺทสฺส เอกาโร โหติ วา โตถอิจฺเจเตสุ. ทฺวิตฺตํ, เอตฺโต.

“สพฺพสฺสา”ติ วตฺตเต.

๒๖๕. อิมสฺสิ ถํทานิหโตเธสุ จ.

อิมสทฺทสฺส สพฺพสฺเสว อิกาโร โหติ ถํทานิหโตธอิจฺเจเตสุ จ. อิมสฺมาติ อิโต.

“กฺวจิ โต”ติ โยควิภาเคน อาทิปฺปภุตีหิ โต สตฺตมิยตฺเถ. อนิจฺจาทีหิ ตติยตฺเถ จ.

ยถา— อาทิมฺหีภิ อตฺเถ อาทิโต. เอวํ มชฺฌโต, เอกโต, ปุรโต, ปจฺฉโต, ปสฺสโต, ปิฏฺฐิโต, ปาทโต, สีสโต, อคฺคโต, มูลโต, ปรโต อิจฺจาทโย.

ตติยตฺเถ อนิจฺเจนาติ อนิจฺจโต, อนิจฺจโต สมฺมสติ. เอวํ ทุกฺขโต, โรคโต, คณฺฑโต อิจฺจาทโย.

“อตฺเถ, กฺวจี”ติ จ วตฺตเต.

๒๖๖. ตฺรถ สตฺตมิยา สพฺพนาเมหิ.

สพฺพนาเมหิ ปรา ตฺร ถอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กฺวจิ สตฺตมฺยตฺเถ.

สพฺพสฺมึ, สพฺเพสุ จาติ สพฺพตฺร สพฺพตฺถ. เอวํ ยตฺร ยตฺถ, ตตฺร ตตฺถ, อิตรตฺร อิตรตฺถ, อญฺญตฺร อญฺญตฺถ, อุภยตฺร อุภยตฺถ, ปรตฺร ปรตฺถ, กุตฺร กุตฺถ, “ตฺรโตเถสุ จา”ติ กุตฺตํ. “กิสฺส ก เว จา”ติ สุตฺเต จสทฺเทน กาเทโส. กตฺถ, อมุตฺร อมุตฺถ.

“สพฺพสฺเสตสฺสากาโร”ติ วตฺตเต.

๒๖๗. ตฺเร นิจฺจํ.

สพฺพสฺเสว เอตสทฺทสฺส อกาโร โหติ นิจฺจํ ตฺเร ปเร.

อตฺร. “สพฺพสฺเสตสฺสากาโร วา”ติ อตฺตํ, “เอ โตเถสุ จา”ติ เอกาโร, อตฺถ, เอตฺถ.

“กฺวจิ, อตฺเถ, สตฺตมิยา”ติ จ อธิกาโร, สพฺพสฺมินฺติ อตฺเถ—

๒๖๘. สพฺพโต ธิ.

สพฺพอิจฺเจตสฺมา ธิปฺปจฺจโย โหติ กฺวจิ สตฺตมฺยตฺเถ. สพฺพธิ.

๒๖๙. กิสฺมา โว.

กิมิจฺเจตสฺมา วปฺปจฺจโย โหติ กฺวจิ สตฺตมฺยตฺเถ.

๒๗๐. กิสฺส ก เว จ.

กิมิจฺเจตสฺส กสทฺโท อาเทโส โหติ วปฺปจฺจเยปเร. จคฺคหเณน ถหมาทิอวปฺปจฺจเยปิ.

“เตสุ วุทฺธี”ติอาทินา กกาเร อการสฺส โลโป จ วมฺหิ. กฺว คโตสิ ตฺวํ.

“กิสฺมา”ติ วตฺตเต.

๒๗๑. หึหํหิญฺจนํ.

กิมิจฺเจตสฺมา หึ หํ หิญฺจนํอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กฺวจิ สตฺตมฺยตฺเถ.

“กิสฺสา”ติ วตฺตเต.

๒๗๒. กุ หึหํสุ จ.

กิมิจฺเจตสฺส กุ โหติ หึ หํอิจฺเจเตสุ. จคฺคหเณน หิญฺจนํทาจนมิจฺจาทีสุปิ.

กิสฺมินฺติ กุหึ, กุหํ, กุหิญฺจนํ, กหํ กาเทโส.

“หึ ห”นฺติ วตฺตเต.

๒๗๓. ตมฺหา จ.

ตอิจฺเจตสฺมา จ สพฺพนามโต หึ หํปจฺจยา โหนฺติ กฺวจิ สตฺตมฺยตฺเถ.

ตสฺมินฺติ ตหึ, ตหํ.

๒๗๔. อิมสฺมา หธา จ.

อิมสทฺทโต หธปฺปจฺจยา โหนฺติ กฺวจิ สตฺตมฺยตฺเถ.

“อิมสฺสิ ถ”นฺติอาทินา อิกาโร. อิมสฺมินฺติ อิห, อิธ.

๒๗๕. ยโต หึ.

ยอิจฺเจตสฺมา สพฺพนามโต หึปจฺจโย โหติ กฺวจิ สตฺตมฺยตฺเถ.

ยสฺมินฺติ ยหึ.

“กาเล”ติ อธิกาโรยํ. กสฺมึ กาเลติ อตฺเถ

๒๗๖. กึสพฺพญฺเญกยกุหิ ทา ทาจนํ.

กึสพฺพอญฺญเอกยอิจฺเจเตหิ สพฺพนาเมหิ ทาปจฺจโย โหติ.

กุอิจฺเจตสฺมา ทาจนญฺจ กาเล กฺวจิ สตฺตมฺยตฺเถ.

“กิสฺส ก เว จา”ติ สุตฺเต จสทฺเทน กาเทโส, กทา.

๒๗๗. สพฺพสฺส โส ทามฺหิ วา.

สพฺพอิจฺเจตสฺส สทฺทสฺส สสทฺทาเทโส โหติ วา ทาปจฺจเย ปเร.

สพฺพสฺมึ กาเลติ สทา, สพฺพทา. เอวํ อญฺญทา, เอกทา, ยทา, กสฺมึ กาเลติ กุทาจนํ, “กุ หึหํสุ จา”ติ สุตฺเต จสทฺเทน กุตฺตํ, “กุ”อิติ นิปาตเนน วา.

“ทา”ติ วตฺตเต.

๒๗๘. ตมฺหา ทานิ จ.

ตอิจฺเจตสฺมา สพฺพนามโต ทานิ ทาปจฺจยา โหนฺติ กาเล กฺวจิ สตฺตมฺยตฺเถ.

ตสฺมึ กาเลติ ตทานิ, ตทา.

๒๗๙. อิมสฺมา รหิธุนาทานิ จ.

อิมสทฺทโต รหิ ธุนา ทานิอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กาเล กฺวจิ สตฺตมฺยตฺเถ.

“สพฺพสฺส, อิมสฺสา”ติ จ วตฺตเต.

๒๘๐. เอต รหิมฺหิ.

สพฺพสฺส อิมสทฺทสฺส เอตาเทโส โหติ รหิมฺหิ ปจฺจเย ปเร. อิมสฺมึ กาเลติ เอตรหิ.

๒๘๑. อ ธุนามฺหิ จ.

สพฺพสฺเสว อิมสทฺทสฺส อกาโร โหติ ธุนาปจฺจเย ปเร.

อธุนา, อิมสทฺทสฺส อิกาโร. อิมสฺมึ กาเลติ อิทานิ.

วิภตฺติปฺปจฺจยวิธานํ นิฏฺฐิตํ.