ปทรูปสิทธิ_๒.๕ นามกัณฑ์_อลิงคนาม

อลิงฺคนาม

อถาลิงฺเคสุ นาเมสุ ตุมฺหมฺหสทฺทา วุจฺจนฺเต.

เตสํ ปนาลิงฺคตฺตา ตีสุ ลิงฺเคสุ สมานรูปํ. “ตุมฺหมฺห”อิติ ฐิเต สฺยาทฺยุปฺปตฺติ.

“สวิภตฺตีนํ, ตุมฺหมฺหาก”นฺติ อธิกาโร.

๒๓๒. ตฺวมหํ สิมฺหิ จ.

สพฺเพสํ ตุมฺหอมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ยถากฺกมํ ตฺวํ อหํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

จสทฺเทน ตุมฺหสฺส ตุวญฺจ โหติ.

ตฺวํ ปุมา, ตฺวํ อิตฺถี, ตฺวํ นปุํสกํ, ตุวํ สตฺถา วา. อหํ ปุมา, อหํ อิตฺถี, อหํ นปุํสกํ.

พหุวจเน “สพฺพนามการเต ปฐโม”ติ เอกาโร. ตุมฺเห ติฏฺฐถ, ภิยฺโย อมฺเห มเหมเส.

“อมฺหสฺสา”ติ วตฺตเต.

๒๓๓. มยํ โยมฺหิ ปฐเม.

สพฺพสฺส อมฺหสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส มยํอาเทโส โหติ โยมฺหิ ปฐเม.

มยํ คจฺฉาม.เอตฺถ จ เอกสฺมิมฺปิ คารวพหุมาเนน พหุตฺตสมาโรปา พหุวจนํ โหติ.“อํมฺหี”ติ วตฺตเต.

๒๓๔. ตวํ มมญฺจ นวา.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตวํ มมํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ นวา ยถากฺกมํ อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ. ตวํ, มมํ ปสฺส.

๒๓๕. ตํ มมํมฺหิ.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตํ มํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถากฺกมํ อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ. ตํ, มํ.

๒๓๖. ตุมฺหสฺส ตุวํ ตฺวมํมฺหิ.

สพฺพสฺส ตุมฺหสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส ตุวํตฺวํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ. ตุวํ ตฺวํ.

พหุวจเน “ตุมฺหมฺเหหิ, อาก”นฺติ จ วตฺตเต.

๒๓๗. วา ยฺวปฺปฐโม.

ตุมฺหมฺเหหิ ปโร อปฺปฐโม โย อากํ โหติ วา.

ตุมฺหากํ ปสฺสามิ, ตุมฺเห ปสฺสามิ, อมฺหากํ ปสฺสสิ, อมฺเห ปสฺสสิ.

๒๓๘. นามฺหิ ตยา มยา.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตยา มยาอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถากฺกมํ นามฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

๒๓๙. ตยาตยีนํ ตกาโร ตฺวตฺตํ วา.

ตยา ตยิอิจฺเจเตสํ ตกาโร ตฺวตฺตมาปชฺชเต วา. ตฺวยา ตยา, มยา, ตุมฺเหหิ ตุมฺเหภิ, อมฺเหหิ อมฺเหภิ.“สสฺมึ, วา”ติ วตฺตเต.

๒๔๐. สสฺสํ.

ตุมฺหมฺเหหิ สสฺส วิภตฺติสฺส อมาเทโส โหติ วา. ตุมฺหํ, อมฺหํ ทียเต.

๒๔๑. ตว มม เส.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ยถากฺกมํ ตว มมอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ เส วิภตฺติมฺหิ, วิกปฺเปนายํ วิชฺฌนฺตรสฺส วิชฺชมานตฺตา.“เส”ติ วตฺตเต.

๒๔๒. ตุยฺหํ มยฺหญฺจ.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ยถากฺกมํ ตุยฺหํ มยฺหํอิจฺเจเต อาเทสา จ โหนฺติ เส วิภตฺติมฺหิ.

ตว, มม ตุยฺหํ, มยฺหํ วา ทียเต.

๒๔๓. อมฺหสฺส มมํ สวิภตฺติสฺส เส.

สพฺพสฺเสว อมฺหสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส มมํอาเทโส โหติ เส วิภตฺติมฺหิ.

มมํ ทียเต.

“สสฺส”นฺติ อิโต สีหคติยา “อ”มิติ วตฺตเต.

๒๔๔. ตุมฺหมฺเหหิ นมากํ.

ตุมฺหมฺเหหิ ปรสฺส นํวจนสฺส อากมิจฺจาเทโส โหติ, อญฺจ.

“เตสุ วุทฺธี”ติอาทินา อมฺหสฺส กฺวจิ อสฺมาเทโส. ตุมฺหํ ตุมฺหากํ, อมฺหํ อมฺหากํ อสฺมากํวา.

ตยา, มยา อเปติ, ตุมฺเหหิ, อมฺเหหิ ตุมฺเหภิ อมฺเหภิ, ตุมฺหํ อมฺหํ ตว ปญฺจมิยํ “อมฺหตุมฺหนฺตุราช”อิจฺจาทินา สฺมาวจนสฺส นาภาวาติเทโส.

ตยา, มยา อเปติ, ตุมฺเหหิ, อมฺเหหิ ตุมฺเหภิ อมฺเหภิ, ตุมฺหํ อมฺหํ ตวมม, ตุยฺหํ, มยฺหํ มมํ ปริคฺคโห, ตุมฺหํ ตุมฺหากํ, อมฺหํ อมฺหากํ อสฺมากํ ธมฺมตา.

“สฺมึมฺหี”ติ วตฺตเต.

๒๔๕. ตุมฺหมฺหากํ ตยิ มยิ.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตยิ มยิอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถากฺกมํ สฺมึมฺหิ วิภตฺติมฺหิ. ตการสฺส ตฺวตฺตํ. ตฺวยิ ตยิ มยิ, ตุมฺเหสุ อมฺเหสุ.

เตสํ เอว ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ ปทโต ปเรสํ กฺวจิ อาเทสนฺตรวิธาเน รูปเภโท.

“นวา”ติ อธิกาโร.

๒๔๖. ปทโต ทุติยาจตุตฺถีฉฏฺฐีสุ โว โน.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ปทสฺมา ปเรสํ โว โนอาเทสา โหนฺติ ยถากฺกมํ ทุติยาจตุตฺถีฉฏฺฐีสุ พหุวจเนสุ นวา.

เอตฺถ จ “เอกวจเนสู”ติ วกฺขมานตฺตา “พหุวจเนสู”ติ ลทฺธํ.

ปหาย โว คมิสฺสามิ, มา โน อชฺชวิกนฺตึสุ, ธมฺมํ โว ภิกฺขเว เทสิสฺสามิ, สํวิภเชถ โน รชฺเชน, ตุฏฺโฐสฺมิ โว ปกติยา, สตฺถา โน ภควา อนุปฺปตฺโต.

นวาติ กึ? ภยํ ตุมฺหาก โน สิยา, เอโส อมฺหากํ สตฺถา.

“ปทโต, จตุตฺถีฉฏฺฐีสู”ติ วตฺตเต.

๒๔๗. เตเมกวจเนสุ จ.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ปทสฺมา ปเรสํ เต เมอาเทสา โหนฺติ ยถากฺกมํ จตุตฺถีฉฏฺฐีสุ เอกวจเนสุ นวา.

ททามิ เต คามวรานิ ปญฺจ, ททาหิ เม คามวรํ, อิทํ เต รฏฺฐํ, อยํ เม ปุตฺโต.

นวาติ กึ? อิทํ จีวรํ ตุยฺหํ วิกปฺปนตฺถาย ทมฺมิ, สุณาถ วจนํ มม.

นวาธิการโต เจตฺถ, โว โน เต เมติ เย อิเม;

ปาทาโท จ จ วา เอวา, ทิโยเค จ น โหนฺติ เต.

ยถา—

น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณว;

ตุยฺหญฺจาปิ มหาราช, มยฺหญฺจ รฏฺฐวฑฺฒน.

เอวมิทํ ทีฆมทฺธานํ สนฺธาวิตํ สํสริตํ มมญฺเจว ตุมฺหากญฺจาติ.

ปทโตติ กึ? ตว ญาติ, มม ญาติ.

“เต เม”ติ วตฺตเต.

๒๔๘. น อํมฺหิ.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ปทสฺมา ปเรสํ เต เมอาเทสา น โหนฺติ อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

ปสฺเสยฺย ตํ วสฺสสตํ อาโรคฺยํ. โส มมพฺรวีติ.

“เตเมกวจเน”ติ วตฺตเต.

๒๔๙. วา ตติเย จ.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ปทสฺมา ปเรสํ เต เม อาเทสา โหนฺติ วา

ยถากฺกมํ ตติเยกวจเน ปเร. กตํ เต ปาปํ, กตํ ตยา ปาปํ, กตํ เม ปุญฺญํ, กตํ มยา ปุญฺญํ.

“วา, ตติเย”ติ จ วตฺตเต.

๒๕๐. พหุวจเนสุ โว โน.

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ปทสฺมา ปเรสํ โว โนอาเทสา โหนฺติ วา

ยถากฺกมํ ตติยาพหุวจเน ปเร. กตํ โว กมฺมํ, กตํ โน กมฺมํ.

พหุวจนนิทฺเทเสน กฺวจิ โยมฺหิ ปฐเม จ โว โน โหนฺติ. คามํ โว คจฺเฉยฺยาถ, คามํ โน คจฺเฉยฺยาม.

ตถา ปญฺจาทีนมฏฺฐารสนฺตานํ, กติสทฺทสฺส จาลิงฺคตฺตา ติลิงฺเคปิ สมานรูปํ, อลิงฺคตฺตา เอว ปญฺจาทิโต อิตฺถิปฺปจฺจยาภาโว.

“ปญฺจ โย”อิตีธ— “โยสุ ทฺวินฺนํ ทฺเว จา”ติ อิโต “โยสู”ติ วตฺตเต, “อิตฺถิปุมนปุํสกสงฺขฺย”นฺติ จ.

๒๕๑. ปญฺจาทีนมกาโร.

อนฺตาเปกฺขายํ ฉฏฺฐี, ปญฺจาทีนํ อฏฺฐารสนฺตานํ สงฺขฺยานํ อิตฺถิปุมนปุํสเก วตฺตมานานมนฺตสฺส สวิภตฺติสฺส อกาโร โหติ โยสุ ปเรสุ. อา เออาเทสาปวาโทยํ, ปญฺจกฺขนฺธา, ปญฺจ คติโย, ปญฺจ อินฺทฺริยานิ. เอวํ ทุติยายญฺจ.

“สุนํหิสู”ติ วตฺตเต.

๒๕๒. ปญฺจาทีนมตฺตํ.

ปญฺจาทีนมฏฺฐารสนฺตานํ สงฺขฺยานมนฺโต อตฺตมาปชฺชเต สุ นํ หิอิจฺเจเตสุ ปเรสุ.

เอตฺตทีฆาปวาโทยํ. ปญฺจหิ ปญฺจภิ, ปญฺจนฺนํ, ปญฺจหิ ปญฺจภิ, ปญฺจนฺนํ, ปญฺจสุ.

เอวํ ฉ ส ตฺต อฏฺฐนว ทสสทฺทา.

“เอกญฺจ ทส จา”ติ อตฺเถ ทฺวนฺทสมาเส, “เอเกน อธิกา ทสา”ติ อตฺเถ ตปฺปุริเส วา กเต

“สงฺขฺยาเน”ติ วตฺตเต.

๒๕๓. ทฺเวกฏฺฐานมากาโร วา.

ทฺวิเอกอฏฺฐอิจฺเจเตสมนฺโต อากาโร โหติ วา สงฺขฺยาเน อุตฺตรปเท ปเร. ววตฺถิตวิภาสายํ.  

เอกาทส, ทฺวาทส, อฏฺฐารส. สงฺขฺยาเนติ กิมตฺถํ? เอกทนฺโต, ทฺวิทนฺโต, อฏฺฐตฺถมฺโภ.

“วา”ติ วตฺตเต.

๒๕๔. เอกาทิโต ทสฺส ร สงฺขฺยาเน.

เอกาทิโต สงฺขฺยาโต ปรสฺส ทสสฺส อาทิสฺส ทสฺส รกาโร โหติ วา สงฺขฺยาเน. เสสํ สมํ.

เอการส, เอกาทส.

ทฺเว จ ทส จ, ทฺวีหิ วา อธิกา ทสาติ ทฺวิทส อิตีธ—

“วา”ติ วตฺตเต.

๒๕๕. วีสติทเสสุ พา ทฺวิสฺส ตุ.

วีสติ ทสอิจฺเจเตสุ ปเรสุ ทฺวิสทฺทสฺส พา โหติ วา. ตุสทฺเทน ตึสายมฺปิ. รกาโร, อาตฺตญฺจ. พารส, ทฺวาทส. ตโย จ ทส จ, ตีหิ วา อธิกา ทสาติ เตรส. เอตฺถ “เตสุ วุทฺธี”ติอาทินา ติสทฺทสฺส เตอาเทโส อานวุติยา. จตฺตาโร จ ทส จ, จตูหิ วา อธิกา ทสาติ จตุทฺทส อิจฺจตฺร—

“คณเน, ทสสฺสา”ติ จ วตฺตเต.

๒๕๖. จตูปปทสฺส โลโป ตุตฺตรปทาทิ จสฺส จุ โจปิ นวา.

คณเน ทสสฺสาทิมฺหิ ฐิตสฺส จตุอิจฺเจตสฺส อุปปทสฺส ตุสทฺโท โลโป โหติ,

อุตฺตรปทาทิมฺหิ ฐิตสฺส จตูปปทสฺส จการสฺส จุ โจอาเทสา โหนฺติ นวา.

จุทฺทส, โจทฺทส, จตุทฺทส.

อปิคฺคหเณน อนุปปทสฺสาปิ คณเน ปทาทิจการสฺส โลโป, จุ โจ โหนฺติ นวา. ยถา—

ตาลีสํ, จุตฺตาลีสํ, โจตฺตาลีสํ, จตฺตาลีสํ.

ปญฺจ จ ทส จ, ปญฺจหิ วา อธิกา ทสาติ อตฺเถ ปญฺจทส.

“เตสุ วุทฺธี”ติอาทินา ปญฺจ สทฺทสฺส ทส วีสตีสุ กฺวจิ ปนฺนปณฺณอาเทสา. ปนฺนรส, ปณฺณรส.

ฉ จ ทส จ, ฉหิ วา อธิกา ทสาติ อตฺเถ ฉทส อิตีธ —

“ฉสฺสา”ติ วตฺตเต.

๒๕๗. ทเส โส นิจฺจญฺจ.

ฉอิจฺเจตสฺส สงฺขฺยาสทฺทสฺส นิจฺจํ โส โหติ ทเส ปเร.

“สงฺขฺยานํ, วา”ติ จ วตฺตเต.

๒๕๘. ล ทรานํ.

สงฺขฺยานํ ทการรการานํ ลการาเทโส โหติ วา. ลฬานมวิเสโส.

ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท, เตน “โสฬส” อิติ นิจฺจํ, “เตฬส, เตรส, จตฺตาลีสํ, จตฺตารีส”มิติ วิภาสา, ทส ปนฺนรสาทีสุ น จ โหติ.

สตฺต จ ทส จ, สตฺตหิ วา อธิกา ทสาติ อตฺเถ สตฺตรส, สตฺตทส.

อฏฺฐ จ ทส จ, อฏฺฐหิ วา อธิกา ทสาติ อตฺเถ อฏฺฐทส อิตีธ อาตฺเต กเต—

“วา, ทสฺส, ร, สงฺขฺยาเน”ติ จ วตฺตเต.

๒๕๙. อฏฺฐาทิโต จ.

อฏฺฐาทิโต จ ทสสทฺทสฺส ทการสฺส รกาโร โหติ วา สงฺขฺยาเน. อฏฺฐารส, อฏฺฐาทส.

อฏฺฐาทิโตติ กึ? จตุทฺทส.

กติสทฺโท พหุวจนนฺโตว, “กติ โย” อิตีธ นิจฺจํ โยโลปาทิ, รสฺสตฺตํ, กติ ติฏฺฐนฺติ, กติ ปสฺสสิ, กติหิ กติภิ, กตินํ, กติหิ กติภิ, กตินํ, กติสุ.

อลิงฺคนามํ นิฏฺฐิตํ.