โลกนีติปาฬิแปล_๑.๑๒ หมวดบัณฑิต_บัณฑิตกับคนพาล

#บัณฑิตกับคนพาล#

๑๒.

อปุฏฺโฐ ปณฺฑิโต เภรี, ปชฺชุนฺโน โหติ ปุจฺฉิโต,

พาโล ปุฏฺโฐ อปุฏฺโฐปิ, พหุมฺปิ ภณเต สทา ฯ

„บัณฑิตไม่ถูกถามจะนิ่งเหมือนกลอง,

เมื่อถูกถามจึงบันลือดุจฟ้าคำราม,

คนพาลจะถูกถามหรือไม่ถูกถามก็ตาม

ย่อมพูดพรำ่ในกาลทุกเมื่อ.

(#โลกนีติ หมวดบัณฑิต คาถาที่ ๑๒, #ธัมมนีติ ๔๖, #มหารหนีติ ๕๓, กวิทัปปณนีติ ๑๑๒)

……………….

ศัพท์น่ารู้ :

#อปุฏฺโฐ (ไม่ถูกถาม) √ปุจฺฉ+ต > ปุฏฺฐ, น+ปุฏฺฐ > อปุฏฺฐ+สิ = อปุฏฺโฐ,  
แปลง ต ปัจจัยกับที่สุดธาตุเป็น ฏฺฐ ได้บ้าง § สาทิสนฺตปุจฺฉภนฺชหํสาทีหิ ฏฺโฐ. (รู ๖๒๖), 
ในตัปปุริสสมาส แปลง น เป็น อ § อตฺตํ นสฺส ตปฺปุริเส. (รู ๓๔๔)

#ปณฺฑิโต (บัณฑิต, ผู้มีปัญญา) ปณฺฑิต+สิ

#เภรี, เภริ (กลอง) เภรี+สิ, เภรี  มาจาก √ภี+ริ ปัจจัย วิ. ภายนฺติ สตฺตุชนา เอเตนาติ เภริ.  
แปลว่า เหล่าศัตรู ย่อมแกรงกลัว ด้วยวัตถุนั่น เหตุนั้น วัตถุนั้น ชือว่า เภริ (อภิธา.สูจิ)

#ปชฺชุนฺโน (เมฆฝน, ห่าฝน, ฝนตกใหญ่, เจ้าแห่งฝน) ปชฺชุนฺน+สิ, มาจาก ปชา+อนฺน+อ, 
วิ. ปชานํ โลกานํ อนฺนํ โภชนํ ภวติ เอเตนาติ ปชฺชุนฺโน. แปลว่า ข้าวปลาอาหาร ย่อมมีแก่ประชาชาวโลก 
ด้วยฝนใด เหตุนั้น ฝนนั้น ชื่อว่า ปชฺชุนฺน, (ดูอภิธา.ฏีกา ๔๗)

#โหติ (ย่อมเป็น) √หู+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ. วุทธิ อุ เป็น โอ § อญฺเญสุ จ. (รู ๔๓๔)

#ปุจฺฉิโต (ถูกถาม, ถูกสัมภาษณ์) √ปุจฺฉ+อิ+ต > ปุจฺฉิต+สิ,

#พาโล (คนพาล, คนโง่) พาล+สิ

#อปุฏฺโฐปิ ตัดบทเป็น อปุฏฺโฐ+อปิ( แม้ไม่ถูกถาม)

#พหุํ (มาก, หลาย, เยอะ) พหุ+อํ

#ภณเต ( กล่าว, พูด, บ่น, พ่น, ยกย่อง) √ภณ+อ+เต ภูวาทิ. กัตตุ.

#สทา (ในกาลทั้งปวง, ทุกเมื่อ, ทุกเวลา, ตลอดกาล) สพฺพ+ทา 
ในเพราะ ทา ปัจจัย ให้แปลง สพฺพ เป็น ส ได้บ้าง § สพฺพสฺส โส ทามฺหิ วา. (รู ๒๗๗)

……………….