โลกนีติปาฬิแปล_๒.๔๑ หมวดคนดี_ควรคบสัตบุรุษโดยแท้

๒. สุชนกัณฑ์

#ควรคบสัตบุรุษโดยแท้#

๔๑.

สพฺภิเรว สมาเสถ, สพฺภิ กุพฺเพถ สนฺถวํ;

สตํ สทฺธมฺมมญฺญาย, เสยฺโย โหติ น ปาปิโย ฯ

“พึงคบหาสัปบุรุษนั่นเทียว,

พึงสร้างสัมพันธ์ไมตรีกับสัตบุรุษ,

เพราะเมื่อรู้ธรรมของสัตบุรุษแล้ว,

มีแต่จะดีขึ้น ไม่เลวลงเลย.“

(#โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๔๑, #กวิทัปปณนีติ ๑๗๗, #นรทักขทีปนี ๑๑๙ 
#สํ. ส. ๑๕/๗๙ #ขุ. ชา. ๒๘/๓๒๘, ๓๖๓)

……………….

ศัพท์น่ารู้ :

#สพฺภิเรว ตัทบทเป็น สพฺภิ+เอว+ร อักษรอาคม (ด้วยสัตบุรุษ ท. นั่นเทียว),

สพฺภิ (สัตบุรุษ, คนประเสริฐ, คนดี) = สนฺต+หิ แปลง หิ เป็น ภิ ด้วยสูตรว่า 
“สฺมาหิสฺมึนํ มฺหาภิมฺหิ วา. (รู. ๘๑) = สนฺต+ภิ, แปลง สนฺต เป็น ส และลง ภฺ อาคม 
ด้วยสูตรว่า “สนฺตสทฺทสฺส โส เภโพ จนฺเต. (รู. ๑๑๒) = ส+พฺ+ภิ รวมเป็น สพฺภิ.

เอว (นันเทียว, เท่านั้น) เป็นนิบาต

#สมาเสถ (พึงคบหา, สมาคม) สํ+√อาส+อ+เอถ ภูวาทิ. กัตตุ.

#กุพฺเพถ (พึงกระทำ) √กร+โอ+เอถ ตนาทิ. กัตตุ.

#สนฺถวํ (ซีงความใกล้ชิด, สันถวะ) สนฺถว+อํ

#สตํ (ของสัตบุรุษ ท.) สนฺต+นํ ให้ทำ นฺต เป็น นฺตุ ด้วยสูตรว่า เสเสสุ นฺตุว. ( รู ๑๐๘) 
= สนฺตุ+นํ, แปลง นฺตุ กับ นํ เป็น ตํ ด้วยสูตรว่า นมฺหิ ตํ วา. (รู ๑๐๔) = ส+ตํ 
รวมเป็น สตํ แปลว่า แก่....จตุตถี., หรือ ของ....ฉัฏฐี. ก็ได้.

#สทฺธมฺมมญฺญาย ตัดบทเป็น สทฺธมฺมํ+อญฺญาย (รู้แล้วซึ่งธรรมอันประเสริฐ, 
เพราะรู้ซึ่งธรรมอันประเสริฐ, ซึงพระสัทธรรม) สนฺต+ธมฺม > สทฺธมฺม+อํ, 
อา+√ญา+ตฺวา > อญฺญาย (รู้แล้ว).

#เสยฺโย: (เจริญกว่า, น่าสรรเสริญกว่า) เสยฺย+สิ  เสยฺย มาจาก ปสตฺถ+อิย 
หรือ วุฑฺฒ+อิย ปัจจัยในวิเสสตัทธิต วิ. สพฺเพ อิเม ปสตฺถา อยมิเมสํ วิเสเสน ปสตฺโถ 
(วุฑฺโฒ)ติ เสยฺโย, เสฏฺโฐ, เชยฺโย, เชฏฺโฐ.  วิเสสตัทธิต. (รู ๓๙๒) ให้แปลง เสฏฺฐ เป็น ช 
ด้วยสูตรว่า ปสตฺถสฺส โส จ. (รู ๓๙๒) ให้แปลง วุฑฺฒ เป็น ช ด้วยสูตรว่า วุฑฺฒสฺส โช อิยิฏฺเฐสุ. 
(รู ๓๙๑) เพราะเหตุนั้นจึงแปลว่า เจริญกว่า, หรือ น่าสรรเสริญกว่า ก็ได้.

#โหติ: (ย่อมเป็น) √หู+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

#น: (ไม่, หามิได้) นิบาตบอกปฏิเสธ

#ปาปิโย: (ลามกกว่า, บาปกว่า, เลวกว่า, เลวลง) ปาป+อิย ปัจจัยในวิเสสตัทธิต > 
ปาปิย+สิ ตั้งวิเคราะห์ศัพท์คล้ายกันกับ เสยฺโย.

……………….