โลกนีติปาฬิแปล_๔.๘๗ หมวดมิตร / สิ่งที่ควรจัดการอย่าให้เหลือ

#สิ่งที่ควรจัดการอย่าให้เหลือ#
๘๗.
อิณเสโส อคฺคิเสโส, สตฺรุเสโส ตเถว จ;
ปุนปฺปุนํ วิวฑฺฒนฺติ, ตสฺมา เสสํ น การเยฯ

„หนี้สินที่เหลือ ๑ ไฟที่เหลือ ๑
และโรคที่เหลือ ๑ ก็เช่นกัน,
ย่อมจะลุกลามบานปลายไปเรื่อย,
เหตุนั้น จึงควรจัดการอย่าให้เหลือ.“

(#โลกนีติ หมวดมิตร คาถาที่ ๘๗, #มหารหนีติ ๒๘๔, ธัมมนีติ ๒๓๗, #กวิทัปปณนีติ ๒๔๒, #จาณักยนีติ ๔๐)

……………….

ศัพท์น่ารู้ :

#อิณเสโส (เศษคือหนี้, เศษแห่งหนี้, หนี้ที่เหลือ, เศษหนี้) อิณ (หนี้) +เสส (เหลือ, เศษ) > อิณเสส+สิ
#อคฺคิเสโส (เศษคือไฟ, เศษแห่งไฟ, ไฟที่เหลือ, เศษไฟ) อคฺคิ (ไฟ, อัคคี) +เสส > อคฺคิเสส+สิ
#สตฺรุเสโส (เศษคือศัตรู,​ เศษแห่งศัตรู, โรคที่เหลือ, เศษโรค) โรค (โรค, ความเจ็บป่วย) +เสส > โรคเสส+สิ, ในกวิทัปปณนีติ เป็น โรคเสโส (เศษคือโรค, -ความเจ็บป่วย), ในจาณักยนีติ เป็น พฺยาธิเสโส (เศษคือความเจ็บป่วย)
#ตเถว (เหมือนอย่างนั้นเทียว, เหมือนกัน) ตถา+เอว เป็นสมูหนิบาต
#จ (ด้วย, และ) นิบาต, ในมหารหนีติ เป็น ตโย อิเม (สามอย่างเหล่านี้).
#ปุนปฺปุนํ (แล้วๆเล่าๆ, บานปลาย) นิบาต
#วิวฑฺฒนฺติ (ย่อมเจริญ, ออกดอก, ลุกลาม, กำเริบ) วิ+√วฑฺฒ+อ+อนฺติ ภูวาทิคณะ, กัตตุวาจก, บาทคาถาที่ ๓ นี้ในจาณักยนีติ เป็น ปุน จ วฑฺฒเต ยสฺมา (และย่อมจะเจริญอีก เพราะเหตุใด).
#ตสฺมา (เพราะเหตุนั้น) สัพพนาม หรือ นิบาต ก็ได้
#เสสํ (ส่วนเหลือ) เสส+อํ
#น (ไม่, หามิได้) นิบาต
#การเย (ให้กระทำ, ให้จัดการ) √กร+ณย+เอยฺย กิยาทิคณะ เหตุกัตตุวาจก

อนึ่งอาจจะแปลสำนวนให้กระซับ ว่า

„เศษหนี้ ๑ เศษไฟ ๑ และเศษโรค ๑
ทั้งสามนี้ ย่อมลุกลามบานปลายไม่รู้จบ
เหตุนั้น ควรจัดการให้สิ้นซาก.

……………….