โลกนีติปาฬิแปล_๔.๙๐ หมวดมิตร / หลีกให้ไกลดีกว่า

#หลีกให้ไกลดีกว่า#
๙๐.
สิงฺคึ ปญฺญาส หตฺเถน, วชฺเช สเตน วาชินํ;
หตฺถึ ทนฺตึ สหสฺเสน, เทสจาเคน ทุชฺชนํฯ

“หลีกสัตว์มีเขาให้ห่าง ๕๐ ศอก,
หลีกม้าวอกให้ไกล ๑๐๐ ศอก,
หลีกช้างมีงาให้ไกล ๑๐๐๐ ศอก,
หลีกคนพาลด้วยการย้ายถิ่นฐาน.“

(#โลกนีติ หมวดมิตร คาถาที่ ๙๐, #มหารหนีติ ๗๕, #ธัมมนีติ ๒๑๖, #จาณักยนีติ ๒๘)

……………….

ศัพท์น่ารู้ :

คาถานี้ แบ่งเป็น ๔ ประโยค เวลาโดยยกศัพท์หรือแปลโดยพยัญชนะ ต้องใส่ประธาน และกิริยา เข้ามาเอง เพื่อให้ได้ข้อความที่สมบูรณ์ ตัวอย่างเช่น..

๑.) สิงฺคึ ปญฺญาส หตฺเถนฯ

(ปุคฺคโล) อ. บุคคล วชฺเชยฺย พึงเว้น สิงฺคึ ซึ่งสัตว์มีเขา  หตฺเถน ด้วยศอก ปญฺญาส ๕๐.
แปลความว่า : บุคคลควรเว้นสัตว์มีเขา ห่าง ๕๐ ศอก

๒.) วชฺเช สเตน วาชินํฯ

(ปุคฺคโล) อ. บุคคล วชฺเช พึงเว้น วาชินํ ซึ่งม้า  หตฺเถน ด้วยศอก สเตน ๑๐๐.
แปลความว่า : บุคคลควรเว้นม้า ห่าง ๑๐๐ ศอก.

๓.) หตฺถึ ทนฺตึ สหสฺเสนฯ

(ปุคฺคโล) อ. บุคคล วชฺเชยฺย พึงเว้น หตฺถึ ซึ่งช้าง ทนฺตึ มีงา  หตฺเถน ด้วยศอก สหสฺเสน ๑๐๐๐.
แปลความว่า : บุคคลควรเว้นช้างมีงา ห่าง ๑๐๐๐ ศอก.
 ๑๐๐๐,

๔.) เทสจาเคน ทุชฺชนํฯ

(ปุคฺคโล) อ. บุคคล วชฺเชยฺย พึงเว้น ทุชฺชนํ ซึ่งคนพาล  เทสจาเคน ด้วยการสละซึ่งประประเทศ.
แปลความว่า : บุคคลควรเว้นคนชั่ว ด้วยการทิ้งถิ่นฐาน.
.


#สิงฺคึ (สัตว์มีเขา) สิงฺคี+อํ, สิงฺค แปลว่า เขาสัตว์, สิงฺคี หมายถึง สัตว์มีเขา, สิงฺค+อี ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต วิ. สิงฺโค อสฺส อตฺถีติ สิงฺคี.
#ปญฺญาส (๕๐)
หตฺเถน (ด้วยศอก)
#สเตน (ร้อย, ๑๐๐ ศอก) สต+นา
#วชฺเช (เว้น, หลีก, สละ) วชฺช√+อ+เอยฺย จุราทิ. กัตตุ. ในธัมมนีติ เป็น จเช (สละ) จช+อ+เอยฺย ภูวาทิ. กัตตุ. วชฺช ธาตุนี้ปรากฏในสัททนี ธาตุมาลา แต่ในธาตวัตถสังคหะ เป็น วชิ ธาตุ เป็น ภูวาทิ. และ วชฺชี ธาตุ เป็นภูวาทิ. และ จุราทิ.
#วาชินํ (ม้า) วาชี+นํ, บางคัมภีร์ เป็น วาหนํ (พาหนะ, ม้า)
#หตฺถี (ผู้มีมือ, สัตว์มีงวง, ช้าง) หตฺถี+อํ
#ทนฺตึ (ผู้มีฟัน, สัตว์มีงา, ช้าง) ทนฺตี+อํ
#สหสฺเสน (พัน, ๑๐๐๐ ศอก) สหสฺส+นา
#เทสจาเคน (ด้วยการทิ้งประเทศ, ด้วยการสละถิ่นที่อยู่) เทส (ประเทศ, ที่อยู่) +จาค (สละ, บริจาค) > เทสจาค+นา
#ทุชฺชนํ (ทุรชน,​ คนชั่ว, คนพาล) ทุชฺชน+อํ

……………….