ปทรูปสิทธิ_๒.๔ นามกัณฑ์_สัพพนาม

สพฺพนาม

อถ สพฺพนามานิ วุจฺจนฺเต.

สพฺพ, กตร, กตม, อุภย, อิตร, อญฺญ, อญฺญตร, อญฺญตม, ปุพฺพ, ปร, อปร, ทกฺขิณ, อุตฺตร, อธร, ย, ต, เอต, อิม, อมุ, กึ, เอก, อุภ, ทฺวิ, ติ, จตุ, ตุมฺห, อมฺห อิติ สตฺตวีสติ สพฺพนามานิ, ตานิ สพฺพนามตฺตา ติลิงฺคานิ.

ตตฺถ สพฺพสทฺโท นิรวเสสตฺโถ, โส ยทา ปุลฺลิงฺควิสิฏฺฐตฺถาภิธายี, ตทา รูปนโย. ปุเร วิย สฺยาทฺยุปฺปตฺติ, “โส”ติ สิสฺส โอกาโร, สรโลปปรนยนานิ. สพฺโพ ชโน.

พหุวจเน “สพฺพ โย” อิตีธ “ปรสมญฺญา ปโยเค”ติ สพฺพาทีนํ สพฺพนามสญฺญา.

“โย”ติ วตฺตเต.

๒๐๐. สพฺพนามการเต ปฐโม.

สพฺเพสํ อิตฺถิปุมนปุํสกานํ นามานิ สพฺพนามานิ, เตสํ สพฺเพสํ สพฺพนามสญฺญานํ ลิงฺคานํ อการโต ปโร ปฐโม โย เอตฺตมาปชฺชเต. สพฺเพ ปุริสา.

อการโตติ กึ? สพฺพา อมู.

เห สพฺพ สพฺพา, เห สพฺเพ, สพฺพํ, สพฺเพ, สพฺเพน, สพฺเพหิ สพฺเพภิ.

จตุตฺเถกวจเน อายาเทเส สมฺปตฺเต—

“อโต, อา เอ, สฺมาสฺมึนํ, อาย จตุตฺเถกวจนสฺสา”ติ จ วตฺตเต.

๒๐๑. ตโย เนว จ สพฺพนาเมหิ.

อการนฺเตหิ สพฺพนาเมหิ ปเรสํ สฺมา สฺมึ อิจฺเจเตสํ, จตุตฺเถกวจนสฺส จ อา เอ อายอิจฺเจเต อาเทสา เนว โหนฺตีติ อายาเทสาภาโว.

จคฺคหณํ กตฺถจิ ปฏิเสธนิวตฺตนตฺถํ, เตน ปุพฺพาทีหิ สฺมา สฺมึนํ อา เอ จ โหนฺติ. สพฺพสฺส.

“อกาโร, เอ”ติ จ วตฺตเต.

๒๐๒. สพฺพนามานํ นํมฺหิ จ.

สพฺเพสํ สพฺพนามานํ อกาโร เอตฺตมาปชฺชเต นํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

“สพฺพนามโต”ติ จ วตฺตเต.

๒๐๓. สพฺพโต นํ สํสานํ.

สพฺพโต สพฺพนามโต ปรสฺส นํวจนสฺส สํ สานํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ.

สพฺเพสํ สพฺเพสานํ, สพฺพสฺมา สพฺพมฺหา, สพฺเพหิ สพฺเพภิ, สพฺพสฺส, สพฺเพสํ สพฺเพสานํ, สพฺพสฺมึ สพฺพมฺหิ, สพฺเพสุ.

อิตฺถิยํ “อิตฺถิยมโต อาปฺปจฺจโย”ติ อาปฺปจฺจโย. อญฺญํ กญฺญาสทฺทสมํ อญฺญตฺร ส นํ สฺมึวจเนหิ.

สพฺพา ปชา, สพฺพา สพฺพาโย, เห สพฺเพ, เห สพฺพา สพฺพาโย, สพฺพํ, สพฺพา สพฺพาโย, สพฺพาย, สพฺพาหิ สพฺพาภิ.

จตุตฺเถกวจเน “สพฺพนามโต วา”, สพฺพโต โกติ อิโต “สพฺพโต”ติ จ วตฺตเต.

๒๐๔. ฆปโต สฺมึสานํ สํสา.

สพฺพโต สพฺพนามโต ฆปสญฺญโต สฺมึ สอิจฺเจเตสํ ยถากฺกมํ สํ สาอาเทสา

โหนฺติ วา.

“สํสาสฺเวกวจเนสุ จา”ติ วตฺตเต.

๒๐๕. โฆ รสฺสํ.

ฆสญฺโญ อากาโร รสฺสมาปชฺชเต สํสาสฺเวกวจเนสุ วิภตฺตาเทเสสุ ปเรสุ.

“สาคโม”ติ วตฺตเต.

๒๐๖. สํสาสฺเวกวจเนสุ จ.

สํ สาอิจฺเจเตสุ เอกวจนฏฺฐานสมฺภูเตสุ วิภตฺตาเทเสสุ ปเรสุ ลิงฺคมฺหา สการาคโม โหติ.

สพฺพสฺสา สพฺพาย, สพฺพาสํ สพฺพาสานํ, สพฺพาย, สพฺพาหิ สพฺพาภิ, สพฺพสฺสา สพฺพาย, สพฺพาสํ สพฺพาสานํ.

สฺมึมฺหิ “สพฺพนามโต, ฆปโต”ติ จ วตฺตเต.

๒๐๗. เนตาหิ สฺมิมายยา.

เอเตหิ สพฺพนาเมหิ ฆปสญฺเญหิ ปรสฺส สฺมึวจนสฺส เนว อาย ยาเทสา โหนฺตีติ อายาภาโว.

วาธิการโต กฺวจิ โหติ ทกฺขิณาย อุตฺตรายาติ อาทิ.

สํยมาเทสา, สพฺพสฺสํ สพฺพายํ, สพฺพาสุ.

นปุํสเก สพฺพํ จิตฺตํ, สพฺพานิ, เห สพฺพ, เห สพฺพานิ, สพฺพํ, สพฺพานิ. เสสํ ปุลฺลิงฺเค วิย เญยฺยํ.

เอวํ กตราทีนํ อญฺญตมสทฺทปริยนฺตานํ ตีสุปิ ลิงฺเคสุ รูปนโย.

ตตฺถ กตรกตมสทฺทา ปุจฺฉนตฺถา. อุภยสทฺโท ทฺวิอวยวสมุทายวจโน. อิตรสทฺโท วุตฺตปฺปฏิโยควจโน. อญฺญสทฺโท อธิกตาปรวจโน. อญฺญตร อญฺญตมสทฺทา อนิยมตฺถา.

“โย, สพฺพนามการเต ปฐโม”ติ จ วตฺตเต.

๒๐๘. ทฺวนฺทฏฺฐา วา.

ทฺวนฺทสมาสฏฺฐา สพฺพนามการโต ปโร ปฐโม โย เอตฺตมาปชฺชเต วา.

กตโร จ กตโม จาติ กตรกตเม, กตรกตมา วา อิจฺจาทิ.

ปุพฺพาทโย ทิสาทิววตฺถานวจนา.

ปุพฺโพ กาโล. พหุวจเน “ธาตุลิงฺเคหิ ปรา ปจฺจยา”ติ เอตฺถ ปราติ นิทฺเทสโต ปุพฺพาทีหิ โยวจนสฺส วิกปฺเปเนกาโร.

ปุพฺเพ ปุพฺพา, เห ปุพฺพ, เห ปุพฺเพ เห ปุพฺพา, ปุพฺพํ, ปุพฺเพ, ปุพฺเพน, ปุพฺเพหิ ปุพฺเพภิ, ปุพฺพสฺส, ปุพฺเพสํ ปุพฺเพสานํ. “สฺมาสฺมึนํ วา”ติ วิกปฺเปนากาเรการา.

ปุพฺพา ปุพฺพสฺมา ปุพฺพมฺหา, ปุพฺเพหิ ปุพฺเพภิ, ปุพฺพสฺส, ปุพฺเพสํ ปุพฺเพสานํ, ปุพฺเพ ปุพฺพสฺมึ ปุพฺพมฺหิ, ปุพฺเพสุ.

อิตฺถิยํ ปุพฺพา ทิสา, ปุพฺพา ปุพฺพาโย อิจฺจาทิ สพฺพาสทฺทสมํ.

นปุํสเก ปุพฺพํ ฐานํ, ปุพฺพานิ, เห ปุพฺพ, เห ปุพฺพานิ, ปุพฺพํ, ปุพฺพานิ, เสสํ ปุลฺลิงฺคสมํ. เอวํ ปราปรทกฺขิณุตฺตราธรสทฺทา.

“สพฺพนามโต, ทฺวนฺทฏฺฐา”ติ จ วตฺตเต.

๒๐๙. นาญฺญํ สพฺพนามิกํ.

ทฺวนฺทฏฺฐา สพฺพนามโต ปรสฺส โยวจนสฺส ฐเปตฺวา เอตฺตํ อญฺญํ สพฺพนามิกํ การิยํ น โหตีติ สํสานมาเทสาภาโว. ปุพฺพาปรานํ, ปุพฺพุตฺตรานํ อธรุตฺตรานํ, “นาญฺญํ สพฺพนามิก”นฺติ วินาธิกาเรน โยเคน ตติยาสมาเสปิ.

มาสปุพฺพาย, มาสปุพฺพานํ.

“นาญฺญํ สพฺพนามิก”นฺติ จ วตฺตเต.

๒๑๐. พหุพฺพีหิมฺหิ จ.

พหุพฺพีหิมฺหิ จ สมาเส สพฺพนามิกวิธานํ นาญฺญํ โหติ. ปิยปุพฺพาย, ปิยปุพฺพานํ, ปิยปุพฺเพ.

จสทฺทคฺคหเณน ทิสตฺถสพฺพนามานํ พหุพฺพีหิมฺหิ สพฺพนามิกวิธานํว โหติ.

ทกฺขิณสฺสา จ ปุพฺพสฺสา จ ยทนฺตราฬนฺติ อตฺเถ พหุพฺพีหิ, ทกฺขิณปุพฺพสฺสํ, ทกฺขิณปุพฺพสฺสา, เอวํ อุตฺตรปุพฺพสฺสํ, อุตฺตรปุพฺพสฺสา อิจฺจาทิ.

ยเตตสทฺทาทีนมาลปเน รูปํ น สมฺภวติ. ยสทฺโท อนิยมตฺโถ.

โย ปุริโส, เย ปุริสา, ยํ, เย. ยา กญฺญา, ยา ยาโย, ยํ, ยา ยาโย. ยํ จิตฺตํ, ยานิ, ยํ, ยานิ. เสสํ สพฺพตฺถ สพฺพสทฺทสมํ.

ต เอต อิม อมุ กึอิจฺเจเต ปรมฺมุข สมีป อจฺจนฺตสมีปทูร ปุจฺฉนตฺถวจนา.

ตสทฺทสฺส เภโท. “ต สิ” อิตีธ—

“อนปุํสกสฺสายํ สิมฺหีติ, ส”มิติ จ วตฺตเต.

๒๑๑. เอตเตสํ โต.

เอต ตอิจฺเจเตสํ อนปุํสกานํ ตกาโร สการมาปชฺชเต สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

โส ปุริโส.

สพฺพนามคฺคหณญฺจ, อิโต ตคฺคหณญฺจ วตฺตเต.

๒๑๒. ตสฺส วา นตฺตํ สพฺพตฺถ.

ตอิจฺเจตสฺส สพฺพนามสฺส ตการสฺส นตฺตํ โหติ วา สพฺพตฺถ ลิงฺเคสุ.

เน เต, นํ ตํ, เน เต, เนน เตน, เนหิ เนภิ เตหิ เตภิ.“สพฺพสฺส, ตสฺส วา สพฺพตฺถา”ติ จ วตฺตเต.

๒๑๓. สสฺมาสฺมึสํสาสฺวตฺตํ.

ตอิจฺเจตสฺส สพฺพนามสฺส สพฺพสฺเสว อตฺตํ โหติ วา ส สฺมา สฺมึ สํ สาอิจฺเจเตสุ วจเนสุ สพฺพตฺถ ลิงฺเคสุ. อสฺส นสฺส ตสฺส, เนสํ เตสํ เนสานํ เตสานํ.

“สฺมาหิสฺมึนํ มฺหาภิมฺหิ วา”ติ อิโต “สฺมาสฺมึนํ, มฺหามฺหี”ติ จ วตฺตเต.

๒๑๔. น ติเมหิ กตากาเรหิ.

ต อิมอิจฺเจเตหิ กตากาเรหิ ปเรสํ สฺมาสฺมึนํ มฺหามฺหิอิจฺเจเต อาเทสา น โหนฺติ.

อสฺมา นสฺมา ตสฺมา นมฺหา ตมฺหา, เนหิ เนภิ เตหิ เตภิ, อสฺส นสฺส ตสฺส, เนสํ เตสํ เนสานํ เตสานํ,

อสฺมึ นสฺมึ ตสฺมึ นมฺหิ ตมฺหิ, เนสุ เตสุ.

อิตฺถิยํ “ตา สิ” อิตีธ สาเทสสิโลปา. สา กญฺญา, นตฺตํ. นา ตา นาโย ตาโย, นํ ตํ, นา ตา นาโย ตาโย, นาย ตาย, นาหิ ตาหิ นาภิ ตาภิ.

“เอติมาสมี”ติ อิโต เอติมาคฺคหณญฺจ “ตสฺสา วา”ติ อิโต ตคฺคหณญฺจ ปญฺจมิยนฺตวเสน วตฺตเต “วา”ติ จ.

๒๑๕. ตโต สสฺส สฺสาย.

ตโต ตา เอตา อิมาโต ปรสฺส สสฺส วิภตฺติสฺส สฺสายาเทโส โหติ วา.

“สํสาสฺเวกวจเนสุ จ, อิ”อิติ จ วตฺตเต.

๒๑๖. ตสฺสา วา.

ตาอิจฺเจตสฺส อิตฺถิยํ วตฺตมานสฺส อนฺตสฺส อิกาโร โหติ วา สํ สาสฺเวกวจเนสุ วิภตฺตาเทเสสุ.

ติสฺสาย ตสฺสาย อสฺสาย นสฺสาย อสฺสา นสฺสา ติสฺสา ตสฺสา นาย ตาย, นาสํ ตาสํ.

ปญฺจมีฉฏฺฐีสุ ตติยาจตุตฺถีสมํ. สตฺตมิยํ อสฺสํ นสฺสํ ติสฺสํ ตสฺสํ นายํ ตายํ, นาสุ ตาสุ.

นปุํสเก สิมฺหิ สาเทสาภาวา นตฺตํ. นํ ตํ, นานิ ตานิ, นํ ตํ, นานิ ตานิ, เนน เตนอิจฺจาทิ ปุลฺลิงฺคสมํ.

เอต สิ, “เอตเตสํ โต”ติ สการาเทโส. เอโส ปุริโส, เอเต, เอตํ, เอเต อิจฺจาทิ สพฺพสทฺทสมํ.

อิตฺถิยํ เอตา สิ, สาเทโส. เอสา กญฺญา, เอตา เอตาโย, เอตํ, เอตา เอตาโย, เอตาย, เอตาหิ เอตาภิ. ส สฺมึสุ ปน “สํสาสฺเวกวจเนสุ จา”ติ วตฺตเต.

๒๑๗. เอติมาสมิ.

อนฺตาเปกฺขายํ ฉฏฺฐี, เอตา อิมาอิจฺเจเตสมนฺโต สโร อิกาโร โหติ สํสาสฺเวกวจเนสุ วิภตฺตาเทเสสุ.

สาเทสคติกตฺตา สฺสายาเทเสปิ. จสทฺทาธิการโต อญฺเญกาสทฺทาทีนมนฺตสฺส จ.

เอติสฺสาย เอติสฺสา เอตาย, เอตาสํ เอตาสานํ, เอตาย, เอตาหิ เอตาภิ, เอติสฺสาย เอติสฺสา เอตาย, เอตาสํ เอตาสานํ, เอติสฺสํ เอตายํ, เอตาสุ.

จสทฺทโต อญฺญิสฺสา อญฺญาย, อญฺญิสฺสํ อญฺญายํ. เอกิสฺสา เอกาย, เอกิสฺสํ เอกายํ. อิตริสฺสา อิตราย, อิตริสฺสํ อิตรายํ อิจฺจาทิ.

นปุํสเก เอตํ, เอตานิ, เอตํ, เอตานิ, เสสํ เญยฺยํ.

อิมสทฺทสฺส เภโท. อิม สิ—

“สพฺพสฺสิมสฺสา”ติ วตฺตเต.

๒๑๘. อนปุํสกสฺสายํ สิมฺหิ.

อิมสทฺทสฺส สพฺพสฺเสว อนปุํสกสฺส อยํอาเทโส โหติ สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ, สิโลโป.

อยํ ปุริโส, อิเม, อิมํ, อิเม.

๒๑๙. อนิมิ นามฺหิ จ.

อิมสทฺทสฺส สพฺพสฺเสว อน อิมิอาเทสา โหนฺติ นามฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

อนิตฺถิลิงฺคสฺเสเวตํ คหณํ. อเนน อิมินา.

“สุนํหิสู”ติ วตฺตเต.

๒๒๐. สพฺพสฺสิมสฺเส วา.

สพฺพสฺส อิมสทฺทสฺส เอกาโร โหติ วา สุ นํ หิอิจฺเจเตสุ วจเนสุ.

อาปฺปจฺจยนฺตานิทฺเทสา, สพฺพตฺถาติ อวุตฺตโต;

อนิตฺถิลิงฺคสฺเสเวตฺถ, คหณญฺหิ อิมสฺสิติ.

เอหิ เอภิ อิเมหิ อิเมภิ.

“สพฺพสฺส, วา, สพฺพตฺถ, สสฺมาสฺมึสํสาสฺวตฺต”นฺติ จ วตฺตเต.

๒๒๑. อิมสทฺทสฺส จ.

อิมสทฺทสฺส จ สพฺพสฺเสว อตฺตํ โหติ วา สสฺมาสฺมึสํสาอิจฺเจเตสุ วจเนสุ สพฺพตฺถ ลิงฺเคสุ.

อสฺส อิมสฺส, เอสํ เอสานํ อิเมสํ อิเมสานํ, อสฺมา อิมสฺมา อิมมฺหา, เอหิ เอภิ อิเมหิ อิเมภิ, อสฺส อิมสฺส, เอสํ เอสานํ อิเมสํ อิเมสานํ, อสฺมึ อิมสฺมึ อิมมฺหิ, เอสุ อิเมสุ.

อิตฺถิยํ อิมา สิ, อยมาเทสสิโลปา.

อยํ กญฺญา, อิมา อิมาโย, อิมํ, อิมา อิมาโย, อิมาย, อิมาหิ อิมาภิ.

จตุตฺถิยํ อตฺตํ, อิการสฺสายาเทสา จ, อสฺสาย อิมิสฺสาย อสฺสา อิมิสฺสา อิมาย, อิมาสํ อิมาสานํ.

สตฺตมิยํ อสฺสํ อิมิสฺสํ อิมิสฺสา วา, “เตสุ วุทฺธิโลปา”ทินา สฺมึวจนสฺส วา สาเทโส.

อิมายํ, อิมาสุ. เสสํ เญยฺยํ.

นปุํสเก อิม สิ, “สวิภตฺติสฺส, วา”ติ จ วตฺตเต.

๒๒๒. อิมสฺสิทมํสิสุ น ปุํสเก.

นปุํสเก วตฺตมานสฺส สพฺพสฺเสว อิมสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส อิทํ โหติ วา อํสิสุ ปเรสุ.

อิทํ จิตฺตํ วิโรจติ, อิมํ, อิมานิ, อิทํ ปุปฺผํ ปสฺสสิ, อิมํ, อิมานิ, อเนน อิมินา, เอหิ เอภิ อิเมหิ อิเมภิ อิจฺจาทิ ปุลฺลิงฺเค วิย เญยฺยํ.

อมุสทฺทสฺส เภโท. อมุ สิ—

“วา, อนปุํสกสฺส, สิมฺหี”ติ จ วตฺตเต.

๒๒๓. อมุสฺส โม สํ.

อนปุํสกสฺส อมุสทฺทสฺส มกาโร สการมาปชฺชเต วา สิมฺหิ ปเร. อสุ ราชา.

“สพฺพนามโต, วา”ติ จ วตฺตเต.

๒๒๔. สพฺพโต โก.

สพฺพโต สพฺพนามโต ปโร กอิจฺจยมาคโม โหติ วา. ปุน สพฺพโตคฺคหเณน หีนาทิโตปิ โก.

“อมุสฺส โมส”นฺติ วินาธิกาเรน โยเคน กกาเรปิ สาเทโส.

อสุโก, อสุกา, อสุกํ. สาเทสาภาเว อมุโก, อมุกา, อมุกํ อิจฺจาทิ.

พหุวจเน “ลโต โวกาโร จา”ติ สุตฺเต อนุวตฺตมานวาคฺคหเณน โวกาโร น โหติ, นิจฺจํ โยโลโป, ทีโฆ จ.

อมู ปุริสา, อมุํ, อมู, อมุนา, อมูหิ อมูภิ อมุหิ อมุภิ, อมุสฺส.

“อมุสฺสาทุ”นฺติ วินาธิกาเรน โยเคน อทุํอาเทโส, อทุสฺส, อมูสํ อมูสานํ อมุสํ อมุสานํ, อมุสฺมา อมุมฺหา, อมูหิ อมูภิ อมุหิ อมุภิ, อมุสฺส อทุสฺส, อมูสํ อมูสานํ อมุสํ อมุสานํ, อมุสฺมึ อมุมฺหิ, อมูสุ อมุสุ.

อิตฺถิยํ สิมฺหิ สาเทสาทิ.

อสุ กญฺญา อสุกา อมุกา วา, อมู อมุโย, อมุํ, อมู อมุโย, อมุยา, อมูหิ อมูภิ, อมุสฺสา อมุยา, อมูสํ อมูสานํ, อมุยา, อมูหิ อมูภิ, อมุสฺสา อมุยา, อมูสํ อมูสานํ, อมุสฺสํ อมุยํ อมุยา, อมูสุ.

นปุํสเก อมุ สิ. “สวิภตฺติสฺส”, อิมสฺสิทมิจฺจาทิโต “อํสิสุ นปุํสเก”ติ จ วตฺตเต.

๒๒๕. อมุสฺสาทุํ.

นปุํสเก วตฺตมานสฺส สพฺพสฺเสว อมุสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส อทุํ โหติ อํสิสุ ปเรสุ.

อทุํ ปุปฺผํ, อมู อมูนิ, อทุํ, อมู อมูนิ, อมุนา อิจฺจาทิ ปุลฺลิงฺคสมํ.

กึสทฺทสฺส เภโท. “กึ สิ” อิตีธ—

“กิสฺส ก เว จา”ติ อิโต “กิสฺส, ก”อิติ จ วตฺตเต.

๒๒๖. เสเสสุ จ.

กิมิจฺเจตสฺส กสทฺโท อาเทโส โหติ วปฺปจฺจยโต เสเสสุ วิภตฺติเภเทสุ.

เอตฺถ จ “กิสฺส ก เว จา”ติ สุตฺเต จสทฺเทน วปฺปจฺจยาวสิฏฺฐ ถมาทิปฺปจฺจยานํ คหิตตฺตา เสสคฺคหเณน วิภตฺติโยว คยฺหนฺเต. จคฺคหณํ กตฺถจิ นิวตฺตนตฺถํ, เตน “กิสฺส, กิสฺมิ”นฺติอาทิ จ สิชฺฌติ.

“โส”ติ สิสฺส โอ, สรโลปาทิ.

โก เอโส, เก, กํ, เก, เกน, เกหิ เกภิ, กสฺส กิสฺส, นิคฺคหีตโลปาทิ, เกสํ เกสานํ, กสฺมา กมฺหา, เกหิ เกภิ, กสฺส กิสฺส, เกสํ เกสานํ, กสฺมึ กิสฺมึ กมฺหิ กิมฺหิ, เกสุ.

อิตฺถิยํ “กึ สิ”อิตีธ “เสเสสุ จา”ติ วิภตฺติยํ ปรายํ กาเทเส กเต “อิตฺถิยมโต อาปฺปจฺจโย”ติ มชฺเฌ อาปฺปจฺจโย, สิโลโป.

กา เอสา กญฺญา, กา กาโย, กํ, กา กาโย อิจฺจาทิ สพฺพาสทฺทสมํ.

นปุํสเก กึ สิ, โลปวิธิสฺส พลวตรตฺตา ปฐมํ สิโลเป กเต ปุน วิภตฺติปรตฺตาภาวา, “ตทนุปโรเธนา”ติ ปริภาสโต วา กาเทสาภาโว. กึ เอตํ, กานิ.

ทุติเยกวจเน “กฺวจิ โลป”นฺติ นิคฺคหีตโลเป กเต “อํโม นิคฺคหีตํ ฌลเปหี”ติ นิคฺคหีตํ.

กึ, กานิ อิจฺจาทิ ปุลฺลิงฺคสมํ.

เอกสทฺโท สงฺขฺยาตุลฺยาสหายญฺญวจโน.

ยทา สงฺขฺยาวจโน, ตทา สพฺพตฺเถกวจนนฺโตว, อญฺญตฺถ พหุวจนนฺโตปิ.

เอโก, เอกา, เอกํ อิจฺจาทิ สพฺพตฺถ สพฺพสทฺทสมํ. สํสาสฺเวว วิเสโส.

อุภสทฺโท ทฺวิสทฺทปริยาโย, สทา พหุวจนนฺโตว.

“อุภ โย” อิตีธ “ตโต โยนโม ตู”ติ เอตฺถ ตุคฺคหเณน กฺวจิ โยนโมกาโร.

อุโภ ปุริสา อุเภ วา, อุโภ ปุริเส อุเภ. สุหิสุ “เตสุ วุทฺธี”ติอาทินา กฺวจิ เอการสฺโสกาโร.

อุโภหิ อุโภภิ อุเภหิ อุเภภิ.

๒๒๗. อุภาทิโต นมินฺนํ.

อุภอิจฺเจวมาทิโต นํวจนสฺส อินฺนํ โหติ. อุภินฺนํ, อุโภหิ อุโภภิ อุเภหิ อุเภภิ, อุภินฺนํ, อุโภสุ อุเภสุ.

ทฺวิอาทโย สงฺขฺยาสงฺขฺเยยฺยวจนา, พหูนํ วาจิตตฺตา สทา พหุวจนนฺตาว.

“ทฺวิ โย”อิตีธ “สวิภตฺติสฺส, อิตฺถิปุมนปุํสกสงฺขฺย”นฺติ จ อธิกาโร.

๒๒๘. โยสุ ทฺวินฺนํ ทฺเว จ.

ทฺวิอิจฺเจตสฺส สงฺขฺยาสทฺทสฺส อิตฺถิปุมนปุํสเก วตฺตมานสฺส สวิภตฺติสฺส ทฺเวอิจฺจาเทโส โหติ โยสุ ปเรสุ. จสทฺเทน ทุเว จ, กฺวจิ ทุวิ จ นํมฺหิ. พหุวจนุจฺจารณํ ทฺวิสทฺทโต พหุวจนเมว โหตีติ ญาปนตฺถํ.

ทฺเว ธมฺมา, ทฺเว อิตฺถิโย, ทฺเว รูปานิ, ทุเว วา, เอวํ ทุติยายมฺปิ, ทฺวีหิ ทฺวีภิ.

นํมฺหิ ทีเฆ สมฺปตฺเต—

๒๒๙. โน จ ทฺวาทิโต นํมฺหิ.

ทฺวิอิจฺเจวมาทิโต สงฺขฺยาโต นการาคโม โหติ นํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

จสทฺทคฺคหเณน อิตฺถิยํ ติ จตุสทฺทโต สฺสญฺจาคโม นํมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.

ทฺวินฺนํ ทุวินฺนํ วา, ทฺวีหิ ทฺวีภิ, ทฺวินฺนํ ทุวินฺนํ, ทฺวีสุ.

ติสทฺทสฺส เภโท. “ติ โย”อิตีธ

โยโลเป สมฺปตฺเต “โยสู”ติ วตฺตเต.

๒๓๐. ติจตุนฺนํ ติสฺโส จตสฺโส ตโย จตฺตาโร ตีณิ จตฺตาริ.

ติจตุนฺนํ สงฺขฺยานํ อิตฺถิปุมนปุํสเก วตฺตมานานํ สวิภตฺตีนํ ยถากฺกมํ ติสฺโส จตสฺโส ตโย จตฺตาโร ตีณิ จตฺตาริอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ โยสุ ปเรสุ.

ตโย ปุริสา, ตโย ปุริเส ปสฺส, ตีหิ ตีภิ.

“น”มิติ วตฺตเต.

๒๓๑. อิณฺณมิณฺณนฺนํ ตีหิ สงฺขฺยาหิ.

ติอิจฺเจตสฺมา สงฺขฺยาสทฺทา ปรสฺส นํวจนสฺส อิณฺณํ อิณฺณนฺนํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ, สรโลปาทิ.

ติณฺณํ ติณฺณนฺนํ, ตีหิ ตีภิ, ติณฺณํ ติณฺณนฺนํ, ตีสุ.

อิตฺถิยํ ติสฺโส อิตฺถิโย, ติสฺโส, ตีหิ ตีภิ, นํมฺหิ สฺสญฺจาคโม, ติสฺสนฺนํ, สฺสํพฺยวธานโต อิณฺณาภาโว, เสสํ สมํ.

นปุํสเก ตีณิ, ตีณิ. เสสํ ปุลฺลิงฺคสมํ.

ตถา จตุสทฺทสฺสปิ โยสุ “ติจตุนฺน”นฺติอาทินา ยถาวุตฺตาเทโส, “ตโต โยนโม ตู”ติ เอตฺถ ตุสทฺเทน กฺวจิ โอกาโร จ. จตฺตาโร จตุโร วา, จตฺตาโร จตุโร, จตูหิ จตูภิ จตุพฺภิ, จตุนฺนํ, นการาคโม. จตูหิ จตูภิ จตุพฺภิ, จตุนฺนํ, จตูสุ.

อิตฺถิยํ จตสฺโส, จตสฺโส, นํมฺหิ สฺสญฺจาคโม, “เตสุ วุทฺธี”ติอาทินา จตุรุการสฺส อกาโร. จตสฺสนฺนํ.

เสสํ สมํ.

นปุํสเก จตฺตาริ, จตฺตาริ. เสสํ ปุลฺลิงฺคสมํ.

ตถา—

นีลาทิคุณนามญฺจ, พหุพฺพีหิ จ ตทฺธิตํ;

สามญฺญวุตฺยตีตาทิ-, กิตนฺตํ วาจฺจลิงฺคิกํ.

เอตฺเถทํ วุจฺจเต—

เอเส’โส เอตมิติ จ, ปสิทฺธิ อตฺเถสุ เยสุ โลกสฺส;

ถีปุนฺนปุํสกานิติ, วุจฺจนฺเต ตานิ นามานิ.

ติลิงฺคํ นิฏฺฐิตํ.