อภิธานัปปทีปิกา_๑.๔.๑ ภูกัณฑ์_จตุพพัณณวรรค_ขัตติยวรรค

๒.๔. จตุพฺพณฺณวคฺค

๒.๔.๑. ขตฺติวคฺค

๓๓๒.

กุลํ วํโส จ สนฺตานา, ภิชนา โคตฺต มนฺวโย;

ถิยํ สนฺตตฺโ โถ วณฺณา, จตฺตาโร ขตฺติยาทโยฯ

๓๓๓.

กุลีโน สชฺชโน สาธุ, สภฺโย จายฺโย มหากุโล;

ราชา ภูปติ ภูปาโล, ปตฺถิโว จ นราธิโปฯ

๓๓๔.

ภูนาโถ ชคติปาโล, ทิสมฺปติ ชนาธิโป;

รฏฺฐาธิโป นรเทโว, ภูมิโป ภูภุโช ปฺยถฯ

๓๓๕.

ราชญฺโญ ขตฺติโย ขตฺตํ, มุทฺธาภิสิตฺต พาหุชา;

สพฺพภุมฺโม จกฺกวตฺตี, ภูโปญฺโญ มณฺฑลิสฺสโรฯ

๓๓๖.

ปุเม ลิจฺฉวิ วชฺชี จ, สกฺโย ตุ สากิโย ถ จ;

ภทฺทกจฺจานา ราหุล, มาตา พิมฺพา ยโสธราฯ

๓๓๗.

โกฏีนํ เหฏฺฐิมนฺเตน, สตํ เยสํ นิธานคํ;

กหาปณานํ ทิวส, วฬญฺโช วีสตมฺพณํฯ

๓๓๘.

เต ขตฺติโมหาสาลา, สีติ โกฏิธนานิ ตุ;

นิธานคานิ ทิวส, วฬญฺโช จ ทสมฺพณํฯ

๓๓๙.

เยสํ ทฺวิชมหาสาลา, ตทุปฑฺเฒ นิธานเค;

วฬญฺเช จ คหปติ, มหาสาลา ธเน สิยุํฯ

๓๔๐.

มหามตฺโต ปธานํ จ, มติสชีโว มนฺตินี;

สชีโว สจิวา, มจฺโจ, เสนานี ตุ จมูปติฯ

๓๔๑.

นฺยาสาทีนํ วิวาทานํ, อกฺขทสฺโส ปทฏฺฐริ;

โทวาริโก ปตีหาโร, ทฺวารฏฺโฐ ทฺวารปาลโกฯ

๓๔๒.

อนีกฏฺโฐติ ราชูนํ, องฺครกฺขคโณ มโต;

กญฺจุกี โสวิทลฺโล จ, อนุชีวี ตุ เสวโกฯ

๓๔๓.

อชฺฌกฺโข ธิกโต เจว, เหรญฺญิโก ตุ นิกฺขิโก;

สเทสานนฺตโร สตฺตุ, มิตฺโตราชา ตโต ปรํฯ

๓๔๔.

อมิตฺโต ริปุ เวรี จ, สปตฺตา ราติ สตฺว’ริ; (สตฺตุ+อริ)

ปจฺจตฺถิโก ปริปนฺถี, ปฏิปกฺขา หิตาปโรฯ

๓๔๕.

ปจฺจามิตฺโต วิปกฺโข จ, ปจฺจนีก วิโรธิโน;

วิทฺเทสี จ ทิโส ทิฏฺโฐ,ถา นุโรโธ นุวตฺตนํฯ

๓๔๖.

มิตฺโต นิตฺถี วยโส จ, สหาโย สุหโท สขา;

สมฺภตฺโต ทฬฺหมิตฺโต ถ, สนฺทิฏฺโฐ ทิฏฐมตฺตโกฯ

๓๔๗.

จโร จ คุฬฺหปุริโส, ปถาวี ปถิโก’ทฺธคู;

ทูโต ตุ สนฺเทสหโร, คณโก ตุ มุหุตฺติโกฯ

๓๔๘.

เลขโก ลิปิกาโร จ, วณฺโณ ตุ อกฺขโร ปฺยถ;

เภโท ทณฺโฑ สาม ทานา, นฺยุปายา จตุโร อิเมฯ

๓๔๙.

อุปชาโปตุ เภโท จ, ทณฺโฑ ตุ สาหสํ ทโม;

๓๕๐.

สามฺย มจฺโจ สขา โกโส, ทุคฺคํ จ วิชิตํ พลํ;

รชฺชงฺคานีติ สตฺเตเต, สิยุํ ปกติโย ปิจฯ

๓๕๑.

ปภาวุ’สฺสาห, มนฺตานํ, วสา ติสฺโส หิ สตฺติโย;

ปภาโว ทณฺฑโช เตโช, ปตาโป ตุ จ โกสโชฯ

๓๕๒.

มนฺโต จ มนฺตนํ โส ตุ, จตุกฺกณฺโณ ทฺวิโคจโร;

ติโคจโร ตุ ฉกฺกณฺโณ, รหสฺสํ คุยฺห มุจฺจเตฯ

๓๕๓.

ตีสุ วิวิตฺต วิชน-, ฉนฺนา, รโห รโห พฺยยอ;

วิสฺสาโส ตุ จ วิสฺสมฺโภ, ยุตฺตํ ตฺโว’ปายิกํ ติสุฯ

๓๕๔.

โอวาโท จานุสิฏฺฐิตฺถี, ปุมวชฺเชนุสาสนํ;

อาณา จ สาสนํ เญยฺยํ, อุทฺทานํ ตุ จ พนฺธนํฯ

๓๕๕.

อาคุ วุตฺตมปราโธ, กโร ตุ พลิมุจฺจเต;

ปุณฺณปตฺโต ตุฏฺฐิทาโย, อุปทา ตุ จ ปาภตํฯ

๓๕๖.

ตโถ’ปายนมุกฺโกโจ, ปณฺณากาโร ปเหณกํ;

สุงฺกํ ตฺวนิตฺถี คุมฺพาทิ-, เทยฺเยถา’โย ธนาคโมฯ

๓๕๗.

อาตปตฺตํ ตถา ฉตฺตํ, รญฺญํ ตุ เหมมาสนํ;

สีหาสนํ อโถ วาฬ-, พีชนีตฺถี จ จามรํฯ

๓๕๘.

ขคฺโค จ ฉตฺต มุณฺหีสํ, ปาทุกา วาลพีชนี;

อิเม กกุธภณฺฑานิ, ภวนฺติ ปญฺจ ราชุนํฯ

๓๕๙.

ภทฺทกุมฺโภ ปุณฺณกุมฺโภ, ภิงฺกาโร ชลทายโก; (ภิงฺคาโร)

หตฺถิ,สฺส,รถ,ปตฺตี ตุ, เสนา หิ จตุรงฺคินีฯ

๓๖๐.

กุญฺชโร วารโณ หตฺถี, มาตงฺโค ทฺวิรโท คโช;

นาโค ทฺวิโป อิโภ ทนฺตี, ยูถเชฏฺโฐ ตุ ยูถโปฯ

๓๖๑.

กาฬาวกญฺจ คงฺเคยฺยา, ปณฺฑรํ ตมฺพา จ ปิงฺคโล คนฺโธ; (ตมฺพปิงฺคลํ คนฺธ-)

มงฺคล เหโม’โปสถ, ฉทฺทนฺตา คชกุลานิ เอตานิฯ

๓๖๒.

กลโภ เจว ภิงฺโกถ, ปภินฺโน มตฺตคชฺชิตา; (กฬโภ)

หตฺถิฆฏา ตุ คชตา, หตฺถีนี ตุ กเรณุกาฯ

๓๖๓.

กุมฺโภ หตฺถิสิโรปิณฺฑา, กณฺณมูลํ ตุ จูลิกา; (จูฬิกา)

อาสนํ ขนฺธเทสมฺหิ, ปุจฺฉมูลํ ตุ เมจโกฯ

๓๖๔.

อาลานมาฬฺหโก ถมฺโภ, นิตฺถี ตุ นิคโฬ’นฺทุโก;

สงฺขลํ ตีสฺวโถ คณฺโฑ, กโฏ ทานํ ตุ โส มโทฯ

๓๖๕.

โสณฺโฑ ตุ ทฺวีสุ หตฺโถถ, กรคฺคํ โปกฺขรํ ภเว;

มชฺฌมฺหิ พนฺธนํ กจฺฉา, กปฺปโน ตุ กุถาทโยฯ

๓๖๖.

โอปวยฺโห ราชวยฺโห, สชฺชิโต ตุ จ กปฺปิโต;

โตมโร นิตฺถิยํ ปาเท, สิยา วิชฺฌนกณฺฏโกฯ

๓๖๗.

ตุตฺตํ ตุ กณฺณมูลมฺหิ, มตฺถกมฺหิ ตุ องฺกุโส;

หตฺถาโรโห หตฺถิเมณฺโฑ, หตฺถิโป หตฺถิโคปโกฯ

๓๖๘.

คามณีโย ตุ มาตงฺค-, หยาทฺยาจริโย ภเว;

หโย ตุรงฺโค ตุรโค, วาโห อสฺโส จ สินฺธโวฯ

๓๖๙.

เภโท อสฺสตโร ตสฺสา-, ชานิโย ตุ กุลีนโก;

สุขวาหี วินีโตถ, กิโสโร หยโปตโกฯ

๓๗๐.

โฆฏโก ตุ ขฬุงฺโกถ, ชวโน จ ชวาธิโก;

มุขาธานํ ขลีโน วา, กสา ตฺวสฺสาภิตาฬินีฯ

๓๗๑.

กุสา ตุ นาสรชฺชุมฺหิ, วฬวา’สฺสา ขุโร สผํ;

ปุจฺฉมนิตฺถี นงฺคุฏฐํ, วาลหตฺโถ จ วาลธิฯ

๓๗๒.

สนฺทโน จ รโถ ผุสฺส-, รโถ ตุ นรณาย โส;

จมฺมาวุโต จ เวยฺยคฺโฆ, เทปฺโป พฺยคฺฆสฺส ทีปิโนฯ

๓๗๓.

สิวิกา ยาปฺยานํ จา-, นิตฺถี ตุ สกโฏปฺยนํ;

จกฺกํ รถงฺคมาขฺยาตํ, ตสฺสนฺโต เนมิ นาริยํฯ

๓๗๔.

ตมฺมชฺเฌ ปิณฺฑิกา นาภิ, กุพฺพโร ตุ ยุคนฺธโร,

อกฺขคฺคกีเล อาณีตฺถี, วรุโถ รถคุตฺยถฯ

๓๗๕.

ธุโร มุเข รถสฺสงฺคา, ตฺวกฺโขปกฺขรอาทโย;

ยานญฺจ วาหนํ โยคฺคํ, สพฺพหตฺถฺยาทิวาหเนฯ

๓๗๖.

รถจารี ตุ สูโต จ, ปาชิตา เจว สารถี; (สารถิ)

รถาโรโห จ รถิโก, รถี โยโธ ตุ โย ภโฏฯ

๓๗๗.

ปทาติ ปตฺตี ตุ ปุเม, ปทโค ปทิโก มโต;

สนฺนาโห กงฺกโฏ วมฺมํ, กวโจ วา อุรจฺฉโทฯ

๓๗๘.

ชาลิกาถ จ สนฺนทฺโธ, สชฺโช จ วมฺมิโก ภเว;

อามุกฺโก ปฏิมุกฺโกถ, ปุเรจารี ปุเรจโรฯ

๓๗๙.

ปุพฺพงฺคโม ปุเรคามี, มนฺทคามี ตุ มนฺถโร;

ชวโน ตุริโต เวคี, เชตพฺพํ เชยฺยมุจฺจเตฯ

๓๘๐.

สูรวีรา ตุ วิกฺกนฺโต, สหาโยนุจโร สมา;

สนฺนทฺธปฺปภุตี ตีสุ, ปาเถยฺยํ ตุ จ สมฺพลํฯ

๓๘๑.

วาหินี ธชินี เสนา, จมู จกฺกํ พลํ ตถา;

อนีโก วาถ วินฺยาโส, พฺยูโห เสนาย กถฺยเตฯ

๓๘๒.

หตฺถี ทฺวาทสโปโส ติ-, ปุริโส ตุรโค, รโถ;

จตุโปโสติ เอเตน, ลกฺขเณนาธมนฺตโตฯ

๓๘๓.

หตฺถานีกํ หยานีกํ, รถานีกํ ตโย ตโย;

คชาทโย สสตฺถา ตุ, ปตฺตานีกํ จตุชฺชนาฯ

๓๘๔.

สฏฺฐิวํสกลาเปสุ, ปจฺเจกํ สฏฐิทณฺฑิสุ;

ธูลีกเตสุ เสนาย, ยนฺติยากฺโขภนีตฺถิยํฯ

๓๘๕.

สมฺปตฺติ สมฺปทา ลกฺขี, สิรี วิปตฺติ อาปทา;

อถา วุธญฺจ เหติ’ตฺถี, สตฺถํ ปหรณํ ภเวฯ

๓๘๖.

มุตฺตามุตฺตมมุตฺตญฺจ, ปาณิโต มุตฺตเมว จ;

ยนฺตมุตฺตนฺติ สกลํ, อายุธํ ตํ จตุพฺพิธํฯ

๓๘๗.

มุตฺตามุตฺตญฺจ ยฏฺฐฺยาทิ, อมุตฺตํ ฉุริกาทิกํ;

ปาณิมุตฺตํ ตุ สตฺยาทิ, ยนฺตมุตฺตํ สราทิกํฯ

๓๘๘.

อิสฺสาโส ธนุ โกทณฺฑํ, จาโปนิตฺถี สราสนํ;

อโถ คุโณ ชิยา ชฺยาถ, สโร ปตฺติ จ สายโกฯ (ปตฺตี)

๓๘๙.

วาโณ กณฺฑมุสุ ทฺวีสุ, ขุรปฺโป เตชนา’สนํ;

ตูณีตฺถิยํ กลาโป จ, ตูโณ ตูณีร วาณธิฯ

๓๙๐.

ปกฺโข ตุ วาโช ทิทฺโธ ตุ, วิสปฺปิโต สโร ภเว;

ลกฺขํ เวชฺฌํ สรพฺยญฺจ, สราภฺยาโส ตุ’ปาสนํฯ (สรพฺยาโส)

๓๙๑.

มณฺฑลคฺโค ตุ เนตฺติโส, อสิ ขคฺโค จ สายโก; (เนตฺตึโส)

โกสิตฺถี ตพฺพิธาเนโถ, ถรุ ขคฺคาทิมุฏฺฐิยํฯ

๓๙๒.

เขฏกํ ผลกํ จมฺมํ, อิลฺลี ตุ กรปาลิกา;

ฉุริกา สตฺยสิปุตฺตี, ลคุโฬ ตุ จ มุคฺคโรฯ

๓๙๓.

สลฺโลนิตฺถี สงฺกุ ปุเม, วาสี ตุ ตจฺฉนีตฺถิยํ;

กุฐารี ตฺถีผรสุ โส, ฏงฺโก ปาสาณทารโณฯ (กุธารี)

๓๙๔.

กณโย ภินฺทิวาโฬ จ, จกฺกํ กุนฺโต คทา ตถา;

สตฺยา’ที สตฺถเภทาถ, โกโณ’สฺโส โกฏิ นาริยํฯ

๓๙๕.

นิยฺยานํ คมนํ ยาตฺรา, ปฏฺฐานญฺจ คโม คติ;

จุณฺโณ ปํสุ รโช เจว, ธูลี’ตฺถี เรณุ จ ทฺวิสุฯ

๓๙๖.

มาคโธ มธุโก วุตฺโต, วนฺที ตุ ถุติปาฐโก;

เวตาฬิโก โพธกโร, จกฺกิโก ตุ จ ฆณฺฏิโกฯ

๓๙๗.

เกตุ ธโช ปฏากา จ, กทลี เกตนํ ปฺยถ;

โย’หํกาโร’ญฺญมญฺญสฺส, สา’ หมหมิกา ภเวฯ

๓๙๘.

พลํ ถาโม สหํ สตฺติ, วิกฺกโม ตฺวติสูรตา;

รเณ ชิตสฺส ยํ ปานํ, ชยปานนฺติ ตํ มตํฯ

๓๙๙.

สงฺคาโม สมฺปหาโร จา-, นิตฺถิยํ สมรํ รณํ;

อาชิตฺถี อาหโว ยุทฺธํ, อาโยธนญฺจ สงฺยุคํฯ

๔๐๐.

ภณฺฑนํ ตุ วิวาโท จ, วิคฺคโห กลห เมธคา;

มุจฺฉา โมโหถ ปสยฺโห, พลกฺกาโร หโฐ ภเวฯ

๔๐๑.

อุปฺปาโท ภูตวิกติ, ยา สุภาสุภสูจิกา;

อีติ ตฺวิตฺถี อชญฺญญฺจ, อุปสคฺโค อุปทฺทโวฯ

๔๐๒.

นิพฺพุทฺธํ มลฺลยุทฺธมฺหิ, ชโย ตุ วิชโย ภเว;

ปราชโย รเณ ภงฺโค, ปลายนํ อปกฺกโมฯ

๔๐๓.

มารณํ หนนํ ฆาโต, นาสนญฺจ นิสูทนํ;

หึสนํ สรณํ หึสา, วโธ สสนฆาตนํฯ

๔๐๔.

มรณํ กาลกิริยา, ปลโย มจฺจุ อจฺจโย;

นิธโน นิตฺถิยํ นาโส, กาโล’นฺโต จวนํ ภเวฯ

๔๐๕.

ตีสุ เปโต ปเรโต จ, มโตถ จิตโก จิโต;

อาฬหนํ สุสานญฺจา-, นิตฺถิยํ กุณโป ฉโวฯ

๔๐๖.

กพนฺโธ นิตฺถิยํ เทโห, สิโรสุญฺโญ สหกฺริโย;

อถ สิวถิกา วุตฺตา, สุสานสฺมึ หิ อามเกฯ

๔๐๗.

วนฺทีตฺถิยํ กรมโร, ปาโณ ตฺว’สุ ปกาสิโต;

การา ตุ พนฺธนาคารํ, การณา ตุ จ ยาตนาฯ

อิติ ขตฺติยวคฺโคฯ