โลกนีติปาฬิแปล_๒.๕๓ หมวดคนดี / พ่อแม่ดีเป็นศรีแก่ลูกหลาน

#พ่อแม่ดีเป็นศรีแก่ลูกหลาน#

๕๓.

มาตา เสฎฺฐสฺส สุภาสา, ปิตา เสฎฺฐสฺส สุกฺริยา;

อุโภ มาตา ปิตา เสฎฺฐา, สุภาสา จ สุกีริยา ฯ

“ ลูกมีแม่ที่ประเสริฐ จึงพูดจาดี,

ลูกมีพ่อที่ประเสริฐ จึงมีกิริยางาม,

แม่และพ่อทั้งสองเป็นคนประเสริฐ,

ลูกย่อมจะพูดจาดีและมีกิริยางาม.“

(#โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๕๓, #ธัมมนีติ ๒๕๐, #กวิทัปปณีติ ๑๘๗)

……………….

ศัพท์น่ารู้ :

#มาตาเสฏฺฐสฺส (ผู้มีมารดาประเสริฐ, -ดี) มาตุ+เสฏฺฐ > มาตา เสฏฺฐ+ส 
(หมายเหตุ: ศัพท์นี้ ต้นฉบับท่านเขียนแยกกัน ตามที่ปรากฏเหมือนข้างบนนี้, 
ส่วนเมื่อวานนี้ ท่านเขียนติดกัน, ถ้าเขียนแยกกัน มาตา เสฏฺฐสฺส นั้นสมควร, 
แต่ถ้าเขียนติดกัน ควรเป็น มาตุเสฏฺฐสฺส จึงจะเหมาะสม, 
ขอท่านนักศึกษาช่วยนำไปพิจารณาหาข้อยุติตามสมควรเถิด)

#สุภาสา (คำพูดดี, -สุภาพ, -อ่อนหวาน) สุ+ภาสา > สุภาสา+สิ

#ปิตาเสฏฺฐสฺส (ผู้มีบิดาประเสริฐ, -ดี) ปิตุ+เสฏฺฐ > ปิตาเสฏฺฐ+ส เสฏฺฐ (ประเสริฐที่สุด) ค. 
(คุณศัพท์) เป็นศัพท์ตัทธิต มาจาก ปสตฺถ (ประเสริฐ, ) + อิฏฺฐ ปัจจัย ในวิเสสตัทธิต, 

แปลง ปสตฺถ เป็น ส ด้วยสูตร - ปสตฺถสฺส โส จ. แปลว่า:ในเพราะ อิย, อิฏฺฐ ปัจจัย 
ให้แปลง ปสตฺถ ทั้งตัวเป็น ส และ ช. (รู ๓๙๒) = ส+อิฏฺฐ (ช+อิย), และแปลง อิ เป็น เอ 
ด้วยสูตร – กฺวจาสวณฺณํ ลุตฺเต. แปลว่า: เมื่อสระมีรูปไม่หน้าถูกลบแล้ว ให้เอาสระหลัง
เป็นอสวัณณะ. (รู ๑๖) = ส+เอฏฺฐ, รวมกันสำเร็จรูปเป็น เสฏฺฐ, ตั้งเป็นนาม นำไปแจก
วิภัตติทั้ง ๗ หมวดตามลำดับ .

#สุกิริยา (กิริยดี, -สุภาพ, -อ่อนโยน)  สุ+กิริยา > สุกิริย+สิ

#อุโภ (ทั้งสอง) อุภ+โย อุภ ศัพท์เป็นสัพพนาม เป็นปริยาย (คำไวพจน์) ของ ทฺวิ ศัพท์ (สอง) 
แจกปทมาลาเป็นพหูพจน์เท่านั้น วิธีทำตัว คือ ให้แปลง โย เป็น โอ ด้วย ตุ ศัพท์ ในสูตรว่า 
ตโต โยนโม ตุ. (รู ๑๖๐)

#มาตา (มารดา, แม่) มาตุ+สิ

ปิตา (บิดา,​ พ่อ) ปิตุ+สิ (หรือ มาตาปิตา อาจเป็นศัพท์สมาสก็ได้, 
แต่ถ้าเป็นสมาสต้องเป็น มาตาปิตุ+โย สำเร็จเป็น มาตาปิตโร ถึงจะถูกต้อง)

#สุภาสา (วาจาสุภาพดี, -สุภาพ,  -อ่อนหวาน) สุภาสา+สิ

#จ (ด้วย, และ) เป็นนิบาต

#สุกิริยา (ผู้มีกิริยาเรียบร้อย, -อ่อนโยน, -สุภาพ) สุกิริยา+สิ

ส่วนในกวิทัปปณนีติ คาถา ๑๘๗. ใช้ท่านศัพท์ค่อนข้างชัดเจน ดังนี้

มาตุเสฏฺโฐ สุภาโส หิ, ปิตุเสฏฺโฐ สุกิริโย;

อุโภ มาตุปิตุเสฎฺฐา, สุภาสา จ สุกิริยา ฯ

„ที่แท้ ลูกที่มีแม่ประเสริฐ เป็นคนพูดจาดี

ที่มีพ่อประเสริฐ เป็นคนมีกิริยางาม

หากแม่และพ่อเป็นคนประเสริฐทั้งสอง

บุตรก็ย่อมเป็นคนพูดจาดีและกิริยางดงาม“.

……………….