โลกนีติปาฬิแปล_๕.๙๔ หมวดหญิง / เสน่ห์ของหญิง

๕. อิตฺถิกณฺโฑ
#เสน่ห์ของหญิง#
๙๔.
โกกิลานํ สทฺทํ รูปํ, นารี รูปํ ปติพฺพตา,
วิชฺชา รูปํ อรูปานํ, ขมา รูปํ ตปสฺสินํฯ

„เสียงไพเราะ เป็นเสน่ห์ของนกดุเหว่า
การปรนบัติสามี เป็นเสน่ห์ของหญิง,
วิชาความรู้ เป็นเสน่ห์ของคนขี้เหร่
ความอดทนอดกลั้น เป็นเสน่ห์ของนักพรต.“

(#โลกนีติ หมวดหญิง คาถาที่ ๙๔, #มหารหนีติ ๒๑๖, #ธัมมนีติ ๒๕๙, #จาณักยนีติ ๔๖)

……………….

ศัพท์น่ารู้ :

#โกกิลานํ (นกดุเหว่า ท.) โกกิล+นํ
#สทฺทํ (เสียง, ศัพท์) สทฺท+สิ, ข้อสังเกตโดยมาก สทฺท ศัพท์เป็น ปุงลิงค์ ที่ถูกควรเป็น สทฺโท. ส่วนในจาณักยนีติ เป็น สโร (เสียง, ลูกศร, สระ),
#รูปํ (รูป, นิมิตร) รูป+สิ นป. ในอภิธานัปปทีปิกาคาถาที่ ๘๒๕ ท่านแสดงไว้ว่า รูป ศัพท์เป็นไปในอรรถ ๑๐ อย่าง คือ ๑) ขนฺธ-ขันธ์, ๒) ภว-ภพ, ๓) นิมิตฺต-เหตุ, เครื่องหมาย, ๔) วณฺเณ-สี, ๕) ปจฺจย- วิภัตติปัจจัย(เหตุ), ๖) สภาว-สภาวะ, ๗) สทฺท-ศัพท์, ๘) สณฺฐาน-สัณฐาน, ๙) รูปชฺฌาน-รูปฌาน, และ ๑๐) วปุ-กาย. (เอกงฺคุตฺตร รูปาทิวคฺค ฐ., ปญฺจกนิปาต โสณเถรีวคฺค ฐ. อภิธาน-นิสสยะ), ในที่นี้แปลว่า เสน่ห์ คิดว่า...คงพอฟังได้
#นารีรูปํ (รูปของนารี, รูปของหญิง) นารี+รูป > นารีรูป+อํ
#ปติพฺพตา (กาปรนนิบัติสามี) ปติ+วต > ปติพฺพต+อา > ปติพฺพตา+สิ ในธัมมนีติ เป็น ปติพฺพตํ.
#วิชฺชา (วิชา, วิทยา, ความรู้) วิชฺชา+สิ อิต.
#อรูปานํ (ผู้ไม่มีรูป, คนขี้เหร่ ท.) น+รูป > อรูป+นํ ในจาณักยนีติ เป็น กุรูปานํ (คนรูปชั่ว, รูปน่าเกลียด)
#ขมา (ความอดทน, อดกลั้น, ข่มใจ) ขมา+สิ อิต.
#ตปสฺสินํ (ผู้มีตบะ, นักพรต ท.) ตปสฺสี+นํ, ตป+สี ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต > ตปสฺสี วิ. ตโป อสฺส อตฺถีติ ตปสฺสี. (คนชื่อว่า ตปัสสี เพราะอรรถว่า เขามีตบะ)


คำว่า วิชฺชา (ความรู้, วิชา) อิต. วิท-ญาเณ+ณฺย+อา, วิท-ญาเณ ธาตุในความรู้ + ณฺย กิตกปัจจัย + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์ (+ สิ วิภัตติ ลบ สิ ปฐมา. เอกพจน์)
วิ. วิชานนํ, วิทตีติ วา วิชฺชา
ความรู้ ชื่อว่า วิชฺชา, หรือ ธรรมชาติใด ย่อมรู้ เหตุนั้น ธรรมชาตินั้น ชื่อว่า วิชฺชา

ทำตัวโดยย่อ
ตั้ง วิท ชื่อว่าธาตุ - ภูวาทโย ธาตโว. = วิท
ธาตุมีอักษรหลายตัวให้ลบที่สุดธาตุ - ธาตุสฺสนฺโต โลโปเนกสฺสรสฺส.  = วิทฺ
ลง ณฺย ปัจจัย – ณฺโย จ. (รู ๕๕๒) = วิทฺ+ณฺย
ณ เป็นดุจการิตปัจจัย  – การิตํ วิย ณานุพนฺโธ. (รู ๕๕๓) = วิทฺ+ณฺย
ลบ ณ อนุพันธ์  – การิตานํ โณ โลปํ. (๕๒๖) = วิท+ย
เมื่อลบ ณ แล้วให้วุทธิ - อสํโยคนฺตสฺส วุทฺธิ การิเต. (๕๒๗) = เวทฺ+ย
แปลง ทฺย เป็น ช – ยวตํ ตลณทการานํ พฺยญฺชนานิ จญชการตฺตํ. (รู ๔๑) = เวช
เทฺวภาวะ (ซ้อน) ช – ปร เทฺวภาโว ฐาเน. (รู ๔๐) = เวชฺช
จาก เวชฺช เป็น วิชฺช – วชาทีหิ ปพฺพชฺชาทโย นิปจฺจนฺเต. (รู ๖๖๐) = วิชฺช
ลง อา ปัจจัยเป็นอิตถีลิงค์ - อิตฺถิยมโต อาปจฺจโย (รู ๑๗๖) = วิชฺช+อา
แยก ลบ รวม สำเร็จรูป = วิชฺชา

ตัวอย่างแจก วิชฺชา-สัททปทมาลา, เอกวจนะ/ พหุวจนะ

ป. วิชฺชา/ วิชฺชา วิชฺชาโย,
อา. เห วิชฺเช/ เห วิชฺชา วิชฺชาโย
ทุ. วิชฺชํ/ วิชฺชา วิชฺชาโย
ต. วิชฺชาย/ วิชฺชาหิ วิชฺชาภิ
จ. วิชฺขาย/ วิชฺชานํ
ปญฺ. วิชฺชาย/ วิชฺชาหิ วิชฺชาภิ
ฉ. วิชฺชาย/ วิชฺชานํ
ส. วิชฺชายํ วิชฺชาย/ วิชฺชาสุ

……………….