โลกนีติปาฬิแปล_๖.๑๒๗ หมวดราชา / เหตุทำให้บัณฑิตตกตำ่

#เหตุทำให้บัณฑิตตกต่ำ#
๑๒๗.
มูฬฺหสิสฺโสปเทเสน, กุนารีภรเณน จ;
อสตา สมฺปโยเคน, ปณฺฑิโตปฺปวสีทติฯ

„เพราะสั่งสอนศิษย์โง่เขลา ๑
เพราะเลี้ยงดูหญิงชั่ว ๑
และเพราะคบกับคนพาล ๑
แม้บัณฑิต ย่อมตกต่ำได้.“

(#โลกนีติ หมวดราชา คาถาที่ ๑๒๗, #มหารหนีติ ๑๑๙, #ธัมมนีติ ๑๒๐ #กวิทัปปณนีติ ๑๓๐)

……………….

ศัพท์น่ารู้ :

#มุฬฺหสิสฺโสปเทเสน (เพราะคำแนะนำของศิษย์โง่เขลา) มูฬฺห (หลง, งมงาย, โง่เขลา) +สิสฺส (ศิษย์, ผู้ควรสั่งสอน) +อุปเทส (คำแนะนำ, การชี้แจง, การแนะนำ ) > มุฬฺหสิสฺโสปเทส+นา, แปลง นา เป็น เอน ด้วยสูตรว่า อโต เนน. (รู ๗๙)
#กุนารีภรเณน (เพราะเลี้ยงดูหญิงไม่ดี, -นารีชั่ว) กุ = กุจฺฉิต (น่ารังเกียจ, ชั่ว) +นารี (นารี, หญิง) > กุนารี (หญิงไม่ดี,​ สตรีชั่ว) +ภรณ (การเลี้ยงดู, การชุบเลี้ยง) > กุนารีภรณ+นา
จ (ด้วย, และ) เป็นนิบาต
#อสตา (อสัตบุรุษ, คนพาล, คนชั่ว) อสนฺต+นา, ในคัมภีร์นีติอื่น เป็น ขลสตฺตูหิ (ด้วยศัตรูชั่ว, -ศัตรูที่พาล) ขล+สตฺตุ > ขลสตฺตุ+หิ
#สมฺปโยเคน (ด้วยการประกอบพร้อม, คบหา, สมาคม) สมฺปโยค+นา, ส่วนในคัมภีร์อื่น เป็น สํโยคา (เพราะประกอบ, คบหา, สมคบ, สมาคม) สํ+โยค > สํโยค+สฺมา
#ปณฺฑิโตปฺปวสีทติ ตัดบทเป็น ปณฺฑิโต+ปวสีทติ (บัณฑติ ย่อมตกต่ำ, ดิ่งลง, จมลง) ในคัมภีร์นีติอื่น เป็น ปณฺฑิโตปฺยาวสีทติ ตัดบทเป็น ปณฺฑิโต+อปิ+อวสีทติ
#ปณฺฑิโต (บัณฑิต, นักปราชญ์, ผู้มีปัญญา) ปณฺฑิต+สิ
#อวสีทติ (จมลง, ดิ่งลง, ตกต่ำ, เสียชื่อเสียง) อว+√สท+อ+ติ แปลง สท เป็น สีท ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สทสฺส สีทตฺตํ. (รู ๔๘๔) มาจากธาตุเดียวกันกับกริยาศัพท์ว่า นิสีทติ ที่แปลว่า ย่อมนั่ง, ส่วนในสัททนีติ ธาตุมาลา เป็น สีท ธาตุโดยตรงไม่ต้องทำการแปลงหรืออาเทศอีก.

……………….