โลกนีติปาฬิแปล_๗.๑๕๗ หมวดเบ็ดเตล็ด / อยู่อาจตาย ไปอาจรอด

#อยู่อาจตาย ไปอาจรอด#
๑๕๗.
เทสํ โอสชฺช คจฺฉนฺติ, สีโห สปฺปุริโส คโช;
ตตฺเถว นิธนํ ยนฺติ, กาโก กาปุริโส มิโคฯ

„ราชสีห์ ๑ สัตบุรุษ ๑ ช้าง ๑
ละทิ้งสถานที่อยู่แล้ว ย่อมหนีไป
(หาความเจริญ), ส่วนกา ๑ คนชั่ว ๑
เนื้อ ๑ ย่อมถึงความตาย ในที่นั้นแล.“

(#โลกนีติ หมวดเบ็ดเตล็ด คาถาที่ ๑๕๗, #ธัมมนีติ-๘๔, #มหารหนีติ ๖๘)

……………….

ศัพท์น่ารู้ :

#เทสํ (ประเทศ, สถานที่,​ ถิ่นที่อยู่) เทส+อํ, ในธัมมนีติ สนธิเป็น เทสโมสชฺช
#โอสชฺช (ละ, ทิ้ง, ถอยออก) อว+√สช+ตฺวา แปลง ตฺวา เป็น ย § สพฺเพหิ ตุนาทีนํ โย. (รู ๖๔๑) แปลง ย กับที่สุดธาตุเป็น ช และเทฺวภาวะ § ตถา กตฺตริ จ. (รู ๕๑๑)
#คจฺฉนฺติ (ย่อมไป) √คมุ+อ+อนฺติ ภูวาทิ. กัตตุ.
#สีโห (ราชสีห์) สีห+สิ
#สปฺปุริโส (สัตบุรุษ, คนประเสริฐ,​ คนดี) สนฺต+ปริส > สปฺปุริส+สิ
#คโช (ช้าง, คชสาร) คช+สิ
#ตตฺเถว ตัดบทเป็น ตตฺถ+เอว (ในที่นั้น นั่นเทียว)
#นิธนํ (ความตาย) นิธน+อํ (ป. นป.)
#ยนฺติ (ย่อมถึง, ย่อมไป) √ยา+อ+อนฺติ ภูวาทิ. กัตตุ.
#กาโก (กา, นกกา ท.) กาก+สิ
#กาปุริโส (บุรุษผู้น่าเกลียด, คนชั่ว, คนเลว) กุ+ปุริส > กาปุริส+สิ, แปลง กุ (= กุจฺฉิต - น่าเกลียด) เป็น กา ได้บ้าง § กกปฺปตฺเถสุ จ. (รู ๓๔๗)
#มิโค (เนื้อ ท.) มิค+สิ

ในธัมมนีติและมหารหนีติ ท่านใช้เป็นพหูพจน์ คือ สีหา, สปฺปุริสา, คชา, กากา, กาปุริสา, มิคา.

วิเคราะห์คำว่า ช้าง.
คโช (ช้าง) มาจาก คช-มทฺทนสทฺเทสุ (ในความเมาและออกเสียง) +อ ปัจจัย,
วิ. คชตีติ คโช.
(สัตว์ที่ชื่อว่า ช้าง เพราะอรรถว่า เป็นผู้ร้องคำราม)

คช เป็นได้ ๒ คณะธาตุ คือ
๑. ถ้าเป็น หมวดภูธาตุ ให้แจกเป็น : คชติ คชนฺติ, คชสิ คชถ, คชามิ คชาม เป็นต้น
๒. ถ้าเป็น หมวดจุรธาตุ ให้แจกเป็น : คเชติ คเชนฺติ คชยติ คชยนฺติ, คเชสิ คเชถ คชยสิ คชยถ, คเชมิ คเชม คชยามิ คชยาม เป็นต้น

……………….