โลกนีติปาฬิแปล_๗.๑๖๓ หมวดเบ็ดเตล็ด / ขวัญเมืองประเทืองรัฐ

#ขวัญเมืองประเทืองรัฐ#
๑๖๓.
กสฺสโก วาณิโชมจฺโจ, สมโณ สุตสีลวา;
เตสุ วิปุลชาเตสุ, รฎฺฐมฺปิ วิปุลํ สิยาฯ

„ชาวนา ๑ พ่อค้า ๑ ข้าราชการ ๑,
และสมณะ มีความรู้ มีศีลบริสุทธิ์ ๑,
เมื่อชนทั้ง ๔ เหล่านี้ มีจำนวนมาก,
แม้ประเทศ ย่อมเจริญไพบูลย์ไปด้วย.“

(#โลกนีติ หมวดเบ็ดเตล็ด คาถาที่ ๑๖๓, #ธัมมนีติ ๒๗๒, #มหารหนีติ ๑๖๔, #กวิทัปปณนีติ ๒๗๐)

……………….

ศัพท์น่ารู้ :

#กสฺสโก (ชาวนา, เกษตรกร) กสฺสก+สิ, กส-วิเลขเณ+ณฺวุ วิ. กสฺสตีติ กสฺสโก. (คนไถ ชื่อว่า ชาวนา)
#วาณิโชมจฺโจ ตัดบทเป็น วาณิโช+อมจฺโจ, #วาณิโช (พ่อค้า, พาณิช) วาณิช+สิ, + #อมจฺโจ (อำมาตย์, ข้าราชการ) อามจฺจ+สิ
#สมโณ (ผู้สงบ, สมณะ, นักบวช) สมณ+สิ วิ. สเมตีติ สมโณ (ผู้สงบ ชื่อว่า สมณะ) หรือ วิ. สมียติ ปาปํ อเนนาติ สมโณ (ผู้สงบระงับบาปได้ ชื่อว่า สมณะ) มาจาก สมุ+ยุ แปลง ยุ เป็น อน แปลง น เป็น ณ.
#สุตสีลวา (ผู้มีสุตะมีความรู้) สุต+สีล > สุตสีล+วนฺตุ > สุตสีลวนฺตุ+สิ วิเคราะห์ว่า. สุตญฺจ สีลญฺจาติ สุตสีลํ (สุตะและศึล ชื่อว่า สุตสีล), สุตสีลํ ยสฺส อตฺถีติ สุตสีลวา, สมโณ. (ผู้มีสุตะและศีล ขื่อว่า สุตสีลวา) ตทัสสัตถิตัทธิต มีทวันทวสมาสเป็นท้อง.
#เตสุ (เหล่านั้น) ต+สุ สัพพนาม
#วิปุลชาเตสุ (เกิดความไพบูลย์, เกิดมีจำนวนมากมาย) วิปุลชาต+สุ
#รฎฺฐมฺปิ (แม้รัฐ, เมือง, ประเทศ) รฏฺฐํ+อปิ เป็นนิบาต ส่วน รฏฐํ มาจาก รฏฺฐ+สิ นป.
#วิปุลํ (ไพบูลย์, เจริญ, งอกงาม) วิปุล+สิ
#สิยา (พึงมี, พึงเป็น) √อส+อ+เอยฺย ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก

……………….