กวิทัปปณนีติแปล_๒๕. มีอะไรบ้างในโลก...

#มีอะไรบ้างในโลก...
…ที่ไม่สำเร็จแก่ชนผู้ขยันหมั่นเพียร#
๒๕.
โลเก อุสฺสาหวนฺตานํ, ชนานํ กิมสาธิยํ;
สาคเรปิ มหาเสตุํ, กปิยูเถหิ พนฺธติฯ

“มีอะไรบ้าง? ในโลก ที่จะไม่สำเร็จ
แก่เหล่าชนผู้มีความขยันหมั่นเพียร
แม้ในทะเลกว้าง เขายังเอาฝูงลิง
สร้างสะพานใหญ่(เป็นทางสัญจรได้).“

(#กวิทัปปณนีติ, หมวดบัณฑิต, คาถาที่ ๒๕)

……………….

ศัพท์น่ารู้ :

#โลเก (ในโลก) โลก+สฺมึ, หลังศัพท์ที่เป็น อการันต์ ให้แปลง สฺมา เป็น อา, สฺมึ เป็น เอ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า สฺมาสฺมึนํ วา. (รู ๙๐)
#อุสฺสาหวนฺตานํ (ผู้มีความอุตสาหะ, -พยายาม, -ขยัน, -เพียร) อุสฺสาหวนฺต+นํ, อุสฺสาห+วนฺตุ ปัจจัยในตทัสสัตถิตัทธิต วิ. อุสฺสาโห อสฺส อตฺถีติ อุสฺสาหวา (ความอุตสาหะ มีอยู่ แก่ผู้นั้น เหตุนั้น ผู้นั้น ชื่อว่า อุสฺสาหวา หรือ อุสฺสาหวนฺตุ) แปลง นฺตุ กับ สิ เป็น อา ด้วยสูตรว่า อา สิมฺหิ. (รู ๙๘).
#ชนานํ (แก่ชน ท.) ชน+นํ, ในเพราะ สุ, นํ, หิ วิภัตติให้ทำทีฆะสระทั้งปวงอันเป็นที่สุดของศัพท์ด้วยสูตรว่า สุนํหิสุ จ. (รู ๘๗)
#กิมสาธิยํ ตัดบทเป็น กึ+อสาธิยํ (อะไรเล่า+สิ่งที่ไม่สำเร็จ)
กึ (อะไร?) กึ+สิ
#อสาธิยํ (สิ่งที่จะไม่สำเร็จ) อสาธิย+สิ
#สาคเรปิ ตัดบทเป็น สาคเร+อปิ (แม้ในสาคร, แม้ในทะล)
สาคเร (ในทะเล) สาคร+สฺมึ
อปิ (แม้) เป็นอุปสัคตัวเดียวเท่านั้นในบรรดาอุปสัค ๒๐ ตัวที่ลงหลังนามศัพท์นิยมเรียกชื่อทางสัมพันธ์ว่า อเปกฺขตฺถ แต่ในบาลีใหญ่มีอรรถมากมาย
#มหาเสตุํ (ซึ่งสะพานใหญ่) มหาเสตุ+อํ วิ. มหนฺโต จ โส เสตุ จาติ มหาเสตุ (สิ่งก่อสร้างใหญ่ด้วย สิ่งก่อสร้างนั้นเป็นสะพานด้วย เหตุนั้น ชือว่า มหาเสตุ (สะพานใหญ่) เป็นวิเสสนปุพพปท กัมมธารยสมาส
#กปิยูเถหิ (ด้วยฝูงลิง ท.) กปิ (ลิง, ลิงเสม) +ยูถ (ฝูง, หมู่, คณะ, โขลง) > กปิยูถ+หิ, วิ. กปิสฺส ยูโถ กปิยูโถ (หมู่แห่งลิง ชือว่า กปิยูถ)
พนฺธติ (ย่อมผูก, ย่อมพัน) พนฺธ+อ+ติ ภูวาทิ. กัตตุ.

หมายเหตุ: คาถานี้ยังไม่พบที่มาในพระบาลีหรืออรรถกถา ขอแปลไปตามที่ศัพท์มีอยู่ หากผิดพลาดต้องขออภัยท่านผู้รู้ทั้งหลาย หรือหากท่านใดทราบหลักฐานที่มา กรุณาแจ้งมาให้ทราบ จักเป็นพระคุณอย่างสูงครับ.

……………….