โลกนีติปาฬิแปล_๒.๕๘ หมวดคนดี / คับที่อยู่ได้ คับใจอยู่ยาก

#คับที่อยู่ได้คับใจอยู่ยาก#

๕๘.

ทุกฺโข นิวาโส สมฺพาเธ, ฐาเน อสุจิสงฺกเต;

ตโต อริมฺหิ อปฺปิเย, ตโตปิ อกตญฺญุนา ฯ

“การอยู่ในที่คับแคบ สกปรกรกรุงรัง ก็เป็นทุกข์,

อยู่ใกล้ศัตรู ไม่ชอบหน้ากัน เป็นทุกข์กว่านั้น,

ส่วนการอยู่กับคนอกตัญญู เป็นทุกข์กว่านั้นอีก.“

(#โลกนีติ หมวดคนดี คาถาที่ ๕๘, #มหารหนีติ ๗๔, #กวิทัปปณีติ ๑๙๑)

……………….

ศัพท์น่ารู้ :

#ทุกฺโข (เป็นทุกข์, ความทุกข์, เป็นเหตุนำทุกมาให้) ทุกฺข+สิ

#นิวาโส (การอยู่, ที่อยู่) นิวาส+สิ

#สมฺพาเธ (ที่คับแคบ, ยัดเยียดกัน) สมฺพาธ+สฺมึ

#ฐาเน (สถานที่, ที่) ฐาน+สฺมึ

#อสุจิสงฺกเต (ที่ระคนด้วยของไม่สะอาด, ที่ไม่สะอาดรกรุงรัง) อสุจิ+สงฺกต > อสุจิสงฺกต+สฺมึ

#ตโต (แต่นั้น, กว่านั้น) ต+โต สัพพนาม

#อริมฺหิ (ในที่มีศัตรู, คู่อริ) อริ+สฺมึ

#อปฺปิเย (ที่ไม่เป็นที่รัก, ไม่ชอบพอกัน) น+ปิย > อปฺปิย+สฺมึ

#ตโตปิ (แม้กว่านั้น) ตโต+อปิ

#อกตญฺญุนา (กับคนอกตัญญู) น+กตญฺญู > อกตญฺญู+นา

นิวาโส (การอยู่, สถานที่อยู่) นิ+วส-นิวาเส+ณ

(อ่านว่า) นิ อุปสัคเป็นบทหน้า + วส ธาตุในความอยู่ + ณ ปัจจัย กิตปัจจัย

วิ. นิวาสนํ, นิวสติ วา เอตฺถาติ นิวาโส 
(การอยู่ ชือว่า นิวาส, หรือ บุคคล ย่อมอยู่ สถานใด เหตุนั้น สถานที่นั้น ชื่อว่า นิวาส) 
เป็นภาวรูป ภาวสาธนะ หรือ กัตตุรูป อธิกรณสาธนะ ก็ได้.

วิธีทำตัวโดยย่อ

นิวาโส ศัพท์เดิมมาจาก นิ+วส+ณ

ลง ณ ปัจจัย ด้วยสูตร – ภาเว จ. (รู ๕๘๐) = นิ+วส+ณ

ตั้ง ณ ปัจจัยเป็นดุจการิตปัจจัย ด้วยสูตร – การิตํ วิย ณานุพนฺโธ. (๕๕๓) = นิ+วส+ณ

ให้ลบ ณ ปัจจัยด้วยสูตร – การิตานํ โณ โลปํ. (รู ๕๒๖) = นิ+วส

ในเพราะ ณ ปัจจัยให้วุทธิสระต้นธาตุที่ไม่เป็นสังโยค ด้วยสูตร – 
อสํโยคนฺตสฺส วุทฺธิ การิเต. (รู ๕๒๗) = นิวาส. นำไปแจกวิภัตตินามทั้ง ๗​ หมวดต่อไป.

กิริยาศัพท์และนามศัพท์ที่สำเร็จมาจาก วส ธาตุ เช่น

วสติ, วสิยติ, วจฺฉติ, วตฺถุ, วตฺถํ, ปริวาโส, นิวาโส, อาวาโส, อุปวาโส, อุโปสโถ, วิปฺปวาโส, 
จิรปฺปวาสี, จิรปฺปวุตฺโถ, วสิตฺวา, วตฺตุํ, วสิตุํ เป็นต้น (จากสัททนีติ ธาตุมาลา)

……………….