โลกนีติปาฬิแปล_๕.๑๐๖ หมวดหญิง / นารีผู้ประเสริฐ

#นารีผู้ประเสริฐ#
๑๐๖.
ภุตฺเตสุ มณฺเฑสุ ชนีว กนฺตินี,
คุยฺเห จ ฐาเน ภคินีว หิริณี;
กมฺเมสุ ปตฺเตสุ กโรติ ทาสีว,
ภเยสุ มนฺตี สยเนสุ รามเย;
รูปีสุ สิกฺขี กุปเนสุ ขนฺตินี,
สา นารี เสฎฺฐาติ วทนฺติ ปณฺฑิตา;
กายสฺส เภทา จ ทิเว ภเวยฺย สาฯ

หญิงใดผู้น่ารักเป็นดุจมารดาในเวลากิน เวลาแต่งตัว
มีความละอายเป็นดุจน้องสาวเมื่ออยู่ในที่ลับตา
กระทำการงานที่มาถึงแล้วดุจนางทาสี
เป็นที่ปรึกษาเวลามีภัย ให้ความเย็นใจเวลานอน
หมั่นศึกษาสิ่งที่ดีงาม อดกลั้นได้เวลาโกรธ
หญิงนั้นเหล่านักปราชญ์เรียกว่า นารีผู้ประเสริฐ,
และหลังจากที่ตายไป เธอพึงเกิดในสวรรค์.“

(#โลกนีติ หมวดหญิง คาถาที่ ๑๐๖)

……………….

ศัพท์น่ารู้ :

#ภุตฺเตสุ (ในเวลาภัตต์, รับประทานอาหาร ท.)  ภตฺต+สุ
#มณฺเฑสุ (ในเวลาแต่งตัว, การประดับ ท.) มณฺฑ+สุ
#ชนีว (เป็นเหมือนแม่, ดุจผู้ให้กำเนิด) ชนี+อิว, ชนี (ผู้ให้เกิด,​แม่) ชนี+สิ, อิว ศัพท์เป็นนิบาตบอกอุปมา.
#กนฺตินี, (น่าใคร่, น่ารัก, น่าปรารถนา) กนฺตินี+สิ
#คุยฺเห จ (และในที่ลับ) คุยฺห+สฺมึ, จ ศัพท์เป็นนิบาต
#ฐาเน (ในที่, สถานที่) ฐาน+สฺมึ
#ภคินีว (เป็นเหมือนน้องสาว) ภคินี+อิว
#หิริณี (มีความละอาย, เอียงอาย) หิริณี+สิ
#กมฺเมสุ (ในการงาน ท.) กมฺม+สุ
#ปตฺเตสุ (ที่ถึงแล้ว, เกิดขึ้น) ปตฺต+สุ
#กโรติ (ย่อมทำ, จัดการ) √กร+โอ+ติ, ตนาทิ. กัตตุ.
#ทาสีว (เป็นเหมือนนางทาสี, แม่บ้าน, คนใช้) ทาสี+อิว
#ภเยสุ (ในภัย ท. เวลาเกิดปัญหา) ภย+สุ
#มนฺตี (เป็นที่ปรึกษา) มนฺตี+สิ
#สยเนสุ (ในเวลานอน ท.) สยน+สุ
#รามเย (ให้ความยินดี) √รม+ณย+เอยฺย, ภูวาทิ. เหตุกัตตุ.
#รูปีสุ (รูปดี, รูปงาม, คุณงามความดี ท.) รูปี+สุ
#สิกฺขี (ผู้ศึกษา, ฝึกหัด) สิกฺขี+สิ
#กุปเนสุ (ในเวลาโกรธเคือง ท.) กุปน+สุ
#ขนฺตินี, (มีความอดทน, อดกลั้น) ขนฺตินี+สิ
#สา นารี (หญิงนั้น) ตา+สิ = สา (นั้น) สัพพนาม, นารี+สิ = นารี (หญิง, สตรี) อิต.
#เสฎฺฐาติ (ว่า ผู้ประเสริฐ) เสฏฺฐา+อิติ
#วทนฺติ (ย่อมกล่าว, เรียก,​ ยกย่อง) √วท+อ+อนฺติ, ภูวาทิ. กัตตุ.
#ปณฺฑิตา (บัณฑิต, นักปราชญ์,​ ผู้มีปัญญา ท.) ปณฺฑิต+โย
#กายสฺส เภทา จ (และแต่การแตกแห่งกาย, และหลังจากตาย) กาย+ส = กายสฺส, เภท+สฺมา = เภทา.
#ทิเว (ในโลกทิพย์, ในสวรรค์) ทิว+สฺมึ
#ภเวยฺย (พึงมี,​ พึงเป็น) √ภู+อ+เอยฺย,​ ภูวาทิ. กัตตุ.
#สา = สา นารี (หญิงนั้น).

……………….