โลกนีติปาฬิแปล_๖.๑๓๖ หมวดราชา / หกสิ่งที่ควรเว้นเวลาเข้าเฝ้า

#หกสิ่งที่ควรเว้นเวลาเข้าเฝ้า#
๑๓๖.
นาติทูเร ภเช รญฺโญ, นาจฺจาสนฺโนปวาตเก;
อุชุเก นาตินินฺเน จ, น ภเช อุจฺจมาสเนฯ
ฉโทเส วชฺเช เสวโก, ติฏฺเฐ อคฺคึว สํยโตฯ

“ข้าราชบริพารควรเข้าเฝ้าพระราชาในที่ไม่ไกลจนเกินไป ๑
ไม่ควรเฝ้าในที่ใกล้เกินไป ๑ ในที่เหนือลม ๑
ในที่ต่อหน้าพระพักตร์ ๑ ในที่ต่ำเกินไป ๑
และในที่สูงเกินไป ๑ พึงเว้นโทษ ๖ อย่างนี้,
พึงยืนสำรวมระวังพระองค์เป็นเสมือนดังกองเพลิง ฉะนั้น.“

(#โลกนีติ หมวดราชา คาถาที่ ๑๓๖,  #กวิทปฺปณนีติ ๒๖๘, #ธมฺมนีติ ๒๙๗, #ขุ. ชา ๒๘/๙๖๓)

……………….

ศัพท์น่ารู้ :

#นาติทูเร ตัดบทเป็น น+อติทูเร (ที่ไม่ไกลเกินไป), อติทูเร (ที่ไกลยิ่ง, ที่ห่างเกิน) อติทูร+สฺมึ
#ภเช (พึงคบ, รับใช้, เข้าเฝ้า, สนองราชการ) √ภช+อ+เอยฺย ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก
#รญฺโญ (พระราชา) ราช+ส แปลง ราช กับ ส เป็น รญฺโญ ด้วยสูตรว่า ราชสฺส รญฺโญ-ราชิโน เส. (รู ๑๑๘)
#นจฺจาสนฺโนปวาตเก (ในที่ไม่ใกล้เกินไปและที่เหนือลม) น+อจฺจาสนฺโนปวาตเก.  อจฺจาสนฺน+อุปวาตก > อจฺจาสนฺโนปวาตก+สฺมึ,  ส่วนในกวิทัปปณีติ แยกกันเป็น นจฺจาสนฺเน ปวาตเก, นจฺจาสนฺเน: ตัดบทเป็น น+อจฺจาสนฺเน (ที่ไม่ใกล้เกินไป) อจฺจาสนฺเน (ที่ใกล้เกิด, ที่ชิดเกิน) อจฺจาสนฺน+สฺมึ
#ปวาตเก (ที่เหนือลม, ที่ลมพัดผ่าน) ปวาตก+สฺมึ
#อุชุเก (ที่ตรงหน้า, ที่ซึ่งหน้า) อุชุก+สฺมึ
#นาตินินฺเน ตัดบทเป็น น+อตินินฺเน (ที่นั่งไม่ต่ำเกินไป, ที่ไม่ลุ่มเกินไป) อตินินฺน+สฺมึ
#จ: (ด้วย, และ) นิบาต-ปทสมุจจยัตุถะ รวมบท
#น (ไม่, หามิได้) ทั้ง ๔ ศัพท์เป็นนิบาต-ปฏิเสธนัตถ บอกปฏิเสธ
#อุจฺจมาสเน (ที่นั่งสู่ง, อาสนะสูง, อุจจาสนะ) อุจฺจามสน+สฺมึ
#ฉ (หก) ฉ+โย
#โทเส (ซึ่งโทษ ท.) โทส+โย ทุติยาวิภัตติ พหูพจน์
#วชฺเช (พึงเว้น, หลีกเลี่ยง) √วชฺช+เณ+เอยฺย จุราทิคณะ กัตตุวาจก ตามนัยสัททนีติ ธาตุมาลา.
#เสวโก (คนรับใช้, มหาดเล็ก, ราชเสวก) เสวก+สิ
#อคฺคีว: (ดุจกองไฟ, เหมือนกองเพลิง) อคฺคี+อิว นิบาตบอกอุปมา, อคฺคี (ไฟ, เพลิง ท.) อคฺคิ+โย
#สํยโต: (สำรวมแล้ว, ระมัดระวัง) สํยต+สิ
#ติฏฺเฐ: (ควรยืน, ต้องยืน) √ฐา+อ+เอยฺย ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก


ส่วนในธัมมนีติ คาถา ๒๙๗ มีข้อความกึ่งคาถาต่างกันกับสองคัมภีร์ข้างต้น (แต่ตรงกันพระบาฬี) ดังนี้.

นาติทูเร ภเช รญฺโญ,  นจฺจาสนฺเน วิจกฺขโณ;
สมุขา จสฺส ติฏฺเฐยฺย, สนฺตสนฺโต สภตฺตุโน ฯ

„ราชเสวกต้องเป็นคนมีปัญญาเห็นประจักษ์
ไม่ควรเข้าเฝ้าให้ไกลนัก หรือใกล้จนเกินไป
ควรยืนอยู่ในที่พอเหมาะต่อพระพักตร์ท่าน
ควรเป็นผู้เสงี่ยมเจียมตนต่อเจ้านายของตน.“

……………….