โลกนีติปาฬิแปล_๖.๑๓๕ หมวดราชา / สิ่งที่ราชบริพารไม่ควรคิดในใจ

#สิ่งที่ราชบริพารไม่ควรคิดในใจ#
๑๓๕.
น เม ราชา สขา โหติ, น ราชา โหติ เมถุโน;
เอโส สามิโก มยฺหนฺติ, จิตฺเต นิฏฺฐํ สุถาปเยฯ

ราชบริพารไม่ควรเผลอคิดในใจว่า...
พระราชาทรงเป็นเพื่อนเกลอของเรา,
พระราชาทรงเป็นคนสามัญชนเหมือนเรา,
แต่พึงคิดเสมออยู้ในใจว่า...พระราชาทรง
เป็นนายเหนือหัวสูงสุดของเรา.“

(#โลกนีติ หมวดราชา คาถาที่ ๑๓๕, #ธัมมนีติ ๒๙๘, #กวิทปฺปณนีติ ๒๖๗, #ขุ. ชา ๒๘/๙๖๓)


……………….

ศัพท์น่ารู้ :

#น (ไม่, หามิได้) นิบาต
#เม (ของเรา) อมฺห+ส  แปลง อมฺห กับ ส เป็น เม ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า เต-เมกวจเนสุ จ. (รู ๒๗๔)
#ราชา (พระราชา) ราช+สิ
#สขา (เพื่อน, มิตร, เกลอ) สขา+สิ แปลง สิ เป็น อา ด้วยสูตรว่า สฺยา จ. (รู ๑๑๓)
#โหติ (ย่อมเป็น) √หู+อ+ติ ภูวาทิคณะ กัตตุวาจก
#น (ไม่, หามิได้) นิบาต
#ราชา (พระราชา) โหติ: (ย่อมเป็น) 
#สมโก (ผู้เสมอกัน, สมกัน, เพื่อนกัน) สมก+สิ
#เอโส (นั้น, นั้น) เอต+สิ สัพพนาม
#สามิโก (เจ้าของ, เจ้านาย, เหนือหัว) สามิก+สิ
#มยฺหนฺติ ตัดบทเป็น มยฺหํ+อิติ แปลว่า ว่า...ของเรา ดังนี่, มยฺหํ (ของเรา) อมฺห+ส แปลง อมฺห กับ ส เป็น มยฺหํ ได้บ้าง ด้วยสูตรว่า ตุยฺหํ มยฺหญฺจ. (รู ๒๔๒) สัพพนาม
#จิตฺเต (ในจิต, ในใจ) จิตฺต+สฺมึ
#นิฎฺฐํ (สำเร็จ, จบ) นิฏฺฐ+อํ
#สุถาปเย (ตั้งไว้, ดำรงไว้) สุ+ถป+ณย+เอยฺย จุราทิ. กัตตุ./เหตุกัตตุ.  ในกวิทัปปณีติ เป็น สณฺฐาปเย (พึงยัง...ให้ตั้งมั่น, พึงให้ดำรงมั่น) สํ+√ฐา+ณาปย+เอยฺย ภูวาทิคณะ เหตุกัตตุวาจก


ส่วนในธัมมนีติ คาถา ๒๙๘ มีข้อความกึ่งคาถาต่างกัน (แต่ตรงกันพระบาฬี) ดังนี้.

น เม ราชา สขา โหติ, น ราชา โหติ เมถุโน;
ขิปฺปํ กุชฺฌนฺติ ราชาโน, สุเลนกฺขิว ฆฎฺฎิตํ ฯ

„(ราชเสวกพึงทราบว่า) :
พระราชามิใช่เพื่อนของเรา
พระราชามิใช่เพื่อนเล่นหัวของเรา
พระราชาทั้งหลายย่อมทรงพิโรธกระทันหันได้
เป็นดุจนัยตาถูกหนวดข้าวบาเล่ย์เสียดสี ฉะนั้น.“

……………….